สำนวนไทยหมวดหมู่ จ. จองหองพองขน
จองหองพองขน หมายถึง
สำนวน “จองหองพองขน” หมายถึง การแสดงความเย่อหยิ่ง ลบหลู่ต่อสิ่งศักดิ์สิทธิ์ หรือผู้มีอุปการคุณ โดยแสดงออกถึงความไม่เคารพ ไม่สำนึกบุญคุณ และวางตัวอย่างโอหัง เปรียบเสมือนแมวหรือลิงที่พองขนหรือส่งเสียงขู่เจ้าของผู้เลี้ยงดูมัน ซึ่งเป็นการกระทำที่ไม่เหมาะสมและแสดงออกถึงความไม่รู้คุณ เช่นเดียวกับคนที่แสดงอาการหยิ่งยโสต่อบุคคลหรือสิ่งที่เคยช่วยเหลือหรืออุปการะตนมาก่อน สะท้อนถึงการขาดความนอบน้อมและไม่เห็นคุณค่าของผู้อื่น กล่าวคือ “การแสดงความเย่อหยิ่งลบหลู่ผู้มีพระคุณ” นั่นเอง
ที่มาของสำนวน
สำนวนนี้มาจากการเปรียบเปรยพฤติกรรมของแมวหรือลิง ที่เมื่อรู้สึกหงุดหงิดหรือไม่พอใจ จะพองขน ขู่ หรือแสดงท่าทางหยิ่งยโส แม้กระทั่งกับเจ้าของที่เลี้ยงดูมัน การกระทำนี้สะท้อนถึงความไม่รู้บุญคุณหรือการไม่ให้ความเคารพต่อผู้มีอุปการคุณ
ในอดีต สำนวนนี้ยังเชื่อมโยงกับความเชื่อเรื่องสิ่งศักดิ์สิทธิ์ ที่คนโบราณให้ความเคารพนับถือ ผู้ที่แสดงอาการเย่อหยิ่งหรือลบหลู่ต่อสิ่งศักดิ์สิทธิ์ มักถูกมองว่าเป็นคนจองหอง เช่นเดียวกับสัตว์ที่ขู่หรือแสดงท่าทางหยิ่งยโสต่อผู้เลี้ยงดู เปรียบได้กับคนที่ไม่เคารพหรือแสดงออกถึงความโอหังต่อผู้ที่ควรได้รับความเคารพ
สำนวนนี้เป็นคำเปรียบเปรยที่ใช้กันมาแต่โบราณ ปรากฏในวรรณคดีไทยหลายเรื่อง เช่น นิราศเมืองแกลง ของสุนทรภู่ ซึ่งเล่าถึงเหตุการณ์ขณะเดินทางโดยทางเรือ เมื่อถึงคลองขวาง สุนทรภู่บรรยายถึงลิงแสมที่อยู่ริมตลิ่งจำนวนมากวิ่งตามเรือ พร้อมทั้งเปรียบพฤติกรรมของลิงที่แสดงความโอ้อวด พองขน และวุ่นวายหลุกหลิก สื่อถึงความจองหองและลำพองของลิง
ในบทกวีมีความตอนหนึ่งว่า:
“คำโบราณท่านผูกถูกทุกสิ่ง เขาว่าลิงจองหองมันพองขน
ทำหลุกหลิกเหลือกลานพานลุกลน เขาด่าคนจึงว่าลิงโลนลำพอง”
สำนวนนี้จึงถูกนำมาใช้เปรียบเปรยถึงคนที่แสดงท่าทีหยิ่งยโส อวดดี หรือดูถูกผู้อื่นอย่างเปิดเผย โดยเปรียบกับพฤติกรรมของลิงที่พองขนและทำตัวลำพองต่อสิ่งรอบข้าง
ตัวอย่างการใช้สำนวน
- เด็กหนุ่มที่ได้รับการสนับสนุนจากผู้ใหญ่ในหมู่บ้านให้เรียนต่อ แต่เมื่อเรียนจบกลับพูดจาดูถูกคนในหมู่บ้าน “เขาทำตัวเหมือนจองหองพองขนลืมบุญคุณคนที่ช่วยเหลือมาตลอด” (กล่าวถึงการลบหลู่ผู้มีอุปการคุณ)
- แม้บริษัทจะช่วยพนักงานคนหนึ่งจากปัญหาการเงิน แต่เมื่อเขาได้เลื่อนตำแหน่ง กลับแสดงท่าทีเย่อหยิ่งต่อเพื่อนร่วมงาน “เขาเหมือนจองหองพองขนลืมไปว่าทุกคนเคยช่วยเหลือเขา” (เปรียบถึงการแสดงความโอหังต่อผู้มีพระคุณ)
- ชาวบ้านในพื้นที่ได้รับความช่วยเหลือจากโครงการของรัฐบาล แต่บางคนกลับพูดจาเสียดสีและแสดงความไม่พอใจ “คนแบบนี้เหมือนจองหองพองขน ไม่เห็นคุณค่าของสิ่งที่ได้รับ” (กล่าวถึงการไม่สำนึกบุญคุณ)
- ลิงที่เคยเลี้ยงในบ้าน กลับทำร้ายเจ้าของด้วยการกัดและขู่หลังจากเจ้าของพยายามดูแล “พฤติกรรมแบบนี้ทำให้นึกถึงคำว่าจองหองพองขน ที่ลิงขู่คนเลี้ยงตัวเอง” (เปรียบกับสัตว์ที่ลืมบุญคุณ)
- หญิงสาวที่เคยได้รับทุนการศึกษาจากครูเก่า เมื่อประสบความสำเร็จกลับไม่เคยกล่าวขอบคุณ และยังพูดจาไม่ให้เกียรติครู “เธอแสดงออกเหมือนจองหองพองขนต่อคนที่เคยให้โอกาส” (กล่าวถึงพฤติกรรมที่ลบหลู่ผู้มีพระคุณ)
สำนวนที่ความหมายคล้ายกัน
- ยกตนข่มท่าน หมายถึง การแสดงออกในเชิงโอ้อวด ยกย่องตัวเองและข่มผู้อื่น พูดจาทับถม ดูหมิ่นผู้อื่นให้เห็นว่าตนเองเหนือกว่า อยู่สูงกว่าผู้อื่น