สำนวนไทยหมวดหมู่ ต. ตกเป็นเบี้ยล่าง
ตกเป็นเบี้ยล่าง หมายถึง
สำนวน “ตกเป็นเบี้ยล่าง” หมายถึง ตกอยู่ในสถานะที่เสียเปรียบ ต้องยอมอยู่ใต้คำสั่งหรืออำนาจของผู้อื่น โดยไม่สามารถต่อสู้หรือโต้แย้งได้ เปรียบเสมือนเบี้ยในกระดานหมากรุกที่มีอำนาจน้อย เคลื่อนที่ได้จำกัด และมักถูกควบคุมโดยฝ่ายที่เหนือกว่า สำนวนนี้ใช้พูดถึง คนหรือกลุ่มที่ต้องยอมจำนนต่อฝ่ายที่มีอำนาจมากกว่า หรืออยู่ในฐานะที่ไม่สามารถต่อรองได้ กล่าวคือ “การเปลี่ยนฐานะกลายเป็นผู้เสียเปรียบ, กลายเป็นรองเขา” นั่นเอง
ที่มาของสำนวน
มาจากเกมหมากรุกไทยและหมากรุกสากล ซึ่ง “เบี้ย” เป็นตัวเดินที่มีอำนาจน้อยที่สุด เคลื่อนที่จำกัด และมักถูกควบคุมหรือเสียเปรียบฝ่ายตรงข้ามอยู่เสมอ
แต่ในสำนวนนี้มาจากหมากรุกไทย โดยในการเล่นหมากรุก ตัวเบี้ยตามปกติจะวางคว่ำ และสามารถเดินหน้าได้เพียงครั้งละหนึ่งตาเท่านั้น แต่เมื่อเดินเข้าสู่ฝั่งคู่ต่อสู้ ซึ่งเรียกว่าด้านบนของกระดานผู้เล่นจะหงายตัวเบี้ย หรือที่เรียกว่า “เบี้ยบน” หรือ “เบี้ยหงาย” ทำให้สามารถเดินหน้าหรือถอยหลังในแนวทแยงได้ มีสถานะเทียบเท่ากับ “เม็ด” ซึ่งเป็นหมากที่มีความได้เปรียบมากขึ้น
ในทางกลับกัน “เบี้ยล่าง” หมายถึง เบี้ยที่ยังคงคว่ำอยู่และสามารถเดินได้เพียงทีละหนึ่งตาเท่านั้น ทำให้ตกอยู่ในสถานะที่เสียเปรียบ เพราะยังไม่มีอิสระในการเคลื่อนไหวมากพอ สำนวนนี้จึงถูกนำมาใช้เปรียบเปรยถึงผู้ที่อยู่ในสถานะด้อยกว่า ต้องจำยอมและถูกควบคุมโดยผู้ที่อยู่ในสถานะที่เหนือกว่า
ตัวอย่างการใช้สำนวน
- บริษัทของเขาเคยเป็นผู้นำในตลาด แต่เมื่อคู่แข่งเข้ามาด้วยเทคโนโลยีที่ดีกว่า ตอนนี้จึงต้องตกเป็นเบี้ยล่าง และจำใจลดราคาสินค้าเพื่อรักษาลูกค้า (ใช้กับธุรกิจที่เคยได้เปรียบแต่ต้องยอมรับสถานะที่เสียเปรียบ)
- เมื่อต้องเผชิญหน้ากับอำนาจของผู้มีอิทธิพล เขาก็ทำอะไรไม่ได้ ต้องตกเป็นเบี้ยล่าง และยอมทำตามโดยไม่มีทางเลือก (ใช้กับสถานการณ์ที่คนต้องจำใจอยู่ใต้คำสั่งของผู้ที่มีอำนาจมากกว่า)
- ในการแข่งขันฟุตบอล ทีมของเขาถูกกดดันตลอดทั้งเกม เล่นเกมรับจนแทบไม่มีโอกาสบุก โค้ชยอมรับว่าพวกเขาตกเป็นเบี้ยล่าง ตั้งแต่ต้นจนจบ (ใช้กับทีมที่เสียเปรียบและไม่ได้คุมเกม)
- คนงานพยายามเรียกร้องสวัสดิการที่เป็นธรรม แต่เมื่อเจ้านายไม่ยอม และพวกเขาไม่มีอำนาจต่อรอง ก็ต้องตกเป็นเบี้ยล่าง และยอมทำงานต่อไปโดยไม่มีการเปลี่ยนแปลง (ใช้กับแรงงานหรือผู้ที่ไม่มีอำนาจต่อรองกับฝ่ายที่เหนือกว่า)
- ในสงครามระหว่างสองประเทศ ฝ่ายที่มีกำลังอ่อนกว่าต้องตกเป็นเบี้ยล่าง ถูกบังคับให้ทำตามเงื่อนไขของฝ่ายที่แข็งแกร่งกว่า (ใช้กับประเทศหรือกลุ่มที่อยู่ในสถานะเสียเปรียบและต้องทำตามเงื่อนไขของอีกฝ่าย)