สุภาษิตไทยหมวดหมู่ ต. ตักน้ำใส่กะโหลก ชะโงกดูเงา
ตักน้ำใส่กะโหลก ชะโงกดูเงา หมายถึง
สุภาษิต “ตักน้ำใส่กะโหลก ชะโงกดูเงา” หมายถึง การรู้จักฐานะของตนเองและเจียมตัว ไม่ทำตัวสูงส่งหรือทะเยอทะยานเกินกว่าที่ควร เปรียบเสมือนผู้ที่ไม่มีภาชนะดี ก็ยังรู้จักใช้กะโหลกตนเองตักน้ำและส่องเงาอย่างพอเพียง ไม่อวดตัว ไม่เกินฐานะ สุภาษิตนี้จึงสอนให้ ถ่อมตน ยืนอยู่ในที่ที่เหมาะกับตนเอง และไม่หลงลืมตัว กล่าวคือ “การให้รู้จักฐานะของตนและเจียมตัว” นั่นเอง
ที่มาของสุภาษิต
สุภาษิตนี้มาจากวิถีชีวิตของคนไทยโบราณ ที่ใช้ภาชนะต่าง ๆ ในการตักน้ำเพื่อส่องเงาหรือใช้งานทั่วไป ผู้ที่มีฐานะดีก็ใช้ขันหรือภาชนะสะอาดเงางาม แต่ผู้ที่ยากไร้ บางครั้งต้องใช้แม้แต่กะโหลกศีรษะของสัตว์ (เช่น หมา หรือวัวควาย) หรือกะลามะพร้าวมาเป็นภาชนะชั่วคราว
การที่บุคคลหนึ่งรู้จักใช้เพียงกะโหลกเพื่อส่องเงาตัวเอง แสดงถึงความถ่อมตนและรู้จักฐานะของตน ไม่อวดโอ้หรือพยายามเป็นสิ่งที่ตนไม่ใช่
สุภาษิตนี้จึงกลายเป็นคำสอนทางวัฒนธรรมให้รู้จักเจียมตัว มีสติ และไม่ทำตัวเกินฐานะของตนเอง ซึ่งเป็นคุณธรรมสำคัญในสังคมไทยดั้งเดิม บางกรณีมักใช้เป็นคำดูถูกคนที่ต้อยต่ำกว่า หรือดูถูกผู้ชายที่มีฐานะต่ำต้อยกว่าที่ไปชอบหญิงที่มีฐานะดีกว่านั่นเอง
ตัวอย่างการใช้สุภาษิต
- แม้จะจบใหม่และยังไม่มีประสบการณ์ทำงาน แต่อิ๋วกลับไม่อวดเก่งหรือข้ามหน้าผู้ใหญ่ เธอรู้จักถ่อมตัวอยู่เสมอ ใคร ๆ ก็ชมว่า “เด็กคนนี้แหละ ตักน้ำใส่กะโหลกชะโงกดูเงาเป็น” (รู้จักฐานะของตนและวางตัวอย่างเหมาะสม)
- เพื่อนบางคนพอมีของแบรนด์เนมสักชิ้น ก็ทำท่าอวดมั่งอวดมี ทั้งที่ยังต้องผ่อนอยู่แทบตาย คนเลยบอกว่า “น่าจะหัดตักน้ำใส่กะโหลกชะโงกดูเงาบ้าง” (ควรรู้จักเจียมฐานะและไม่หลงตัวเอง)
- แม้เป็นลูกคนใหญ่คนโต แต่พิมก็ไม่เคยทำตัวเหนือใคร เธอวางตัวสุภาพและให้เกียรติทุกคน นี่แหละคนที่รู้จักตักน้ำใส่กะโหลกชะโงกดูเงา อย่างแท้จริง (วางตัวเหมาะสมแม้มีฐานะสูง)
- เอกพูดกับเพื่อนว่า “เราอยากทำธุรกิจใหญ่โตเลยล่ะ” เพื่อนเลยตอบเบา ๆ ว่า “ก็ดี แต่ขอให้ดูทุนตัวเองก่อนนะ ตักน้ำใส่กะโหลกชะโงกดูเงาด้วยล่ะ” (เตือนให้รู้จักพิจารณาความพร้อมของตนก่อนทะเยอทะยานเกินตัว)
- นนท์ถอนหายใจแล้วพูดกับพี่ชายว่า “บางคนชอบดูถูกคนอื่น ทั้งที่ตัวเองก็ไม่ได้เก่งอะไร” พี่ชายตอบว่า “แบบนั้นแหละ ไม่รู้จักตักน้ำใส่กะโหลกชะโงกดูเงา ยังไม่เจียมตัว” (วิจารณ์คนที่ไม่รู้จักฐานะของตัวเอง)