สำนวนหมวดหมู่ ข. ขี่ช้างอย่าวางขอ
ขี่ช้างอย่าวางขอ หมายถึง
สำนวน “ขี่ช้างอย่าวางขอ” หมายถึง การที่มีลูกน้อง หรือมีผู้น้อยที่อยู่ในความปกครองหรือใต้บังคับบัญชาของเรา ก็อย่าประมาทละเลยเสีย ต้องหมั่นกวดขันกำชับ หรือเมื่อทำงานใหญ่หรือรับผิดชอบเรื่องสำคัญ ต้องทำให้สำเร็จจนถึงที่สุด อย่าทิ้งกลางคันหรือปล่อยปละละเลย เปรียบเสมือนการขี่ช้างที่เป็นสัตว์ใหญ่ หากวางขอ (เครื่องมือบังคับช้าง) จะควบคุมช้างไม่ได้ อาจทำให้เกิดปัญหาหรืออันตรายตามมา สำนวนนี้เตือนให้ตระหนักถึงความรับผิดชอบและความรอบคอบในการทำสิ่งที่สำคัญ
ที่มาของสำนวนนี้
มีที่มาจากวิถีชีวิตของคนไทยในอดีตที่มีการใช้ช้างเป็นสัตว์พาหนะและแรงงาน เช่น ใช้ช้างลากซุงหรือขนส่งสิ่งของ รวมถึงการศึกสงคราม การควบคุมช้างให้ทำงานตามคำสั่งจำเป็นต้องใช้ ขอ ซึ่งเป็นเครื่องมือสำคัญที่ผู้ควาญช้าง (คนดูแลและขี่ช้าง) ใช้สับหรือบังคับช้างให้อยู่ในความควบคุม
ขอจึงเปรียบเสมือนเครื่องมือที่แสดงถึงความรับผิดชอบและความใส่ใจของผู้ควาญช้าง หากวางขอหรือไม่ใช้ขอในการควบคุม ช้างอาจพาลเกเรหรือไม่เชื่อฟังคำสั่ง ทำให้งานไม่สำเร็จหรือเกิดปัญหาตามมา
สำนวนนี้จึงถูกนำมาเปรียบเทียบในเชิงสอนใจว่า หากมีหน้าที่ในการดูแลผู้อื่น เช่น ลูกน้องหรือผู้ใต้บังคับบัญชา เราไม่ควรปล่อยปละละเลย แต่ต้องดูแลกำกับและให้คำแนะนำอย่างต่อเนื่อง เพื่อให้เกิดความเรียบร้อยและความสำเร็จในสิ่งที่ทำ
ตัวอย่างการใช้สำนวนนี้
- นายจ้างที่ให้ลูกน้องทำงานสำคัญ ต้องคอยตรวจสอบและให้คำแนะนำอย่างสม่ำเสมอ เพราะหากปล่อยปละละเลย งานอาจผิดพลาดจนเกิดความเสียหาย นี่คือการเตือนว่าเมื่อขี่ช้างอย่าวางขอ ต้องดูแลให้ดีจนงานสำเร็จ (หมายถึงการดูแลความรับผิดชอบอย่างใกล้ชิด)
- ผู้จัดการที่ได้รับโปรเจกต์ใหญ่จากบริษัท ต้องคอยควบคุมทีมงานให้ทำตามแผนที่กำหนดไว้ หากละเลยหรือปล่อยให้ทีมทำตามใจตัวเอง อาจเกิดความล้มเหลว จึงต้องขี่ช้างอย่าวางขอ เพื่อให้โปรเจกต์เดินหน้าไปได้ (เปรียบถึงการไม่ละทิ้งความรับผิดชอบ)
- ในฐานะแม่ทัพ เขาต้องคอยดูแลทหารในกองทัพให้ปฏิบัติตามคำสั่งอย่างเคร่งครัด หากปล่อยปละจนเกิดความยุ่งเหยิงในกองทัพ อาจทำให้ศึกครั้งนี้พ่ายแพ้ การขี่ช้างอย่าวางขอจึงเป็นสิ่งสำคัญในการนำทัพ (แสดงถึงการดูแลกองทัพอย่างใกล้ชิด)
- ครูใหญ่ที่มอบหมายงานสำคัญให้กับครูผู้ช่วย ต้องคอยติดตามและให้คำปรึกษา ไม่เช่นนั้นงานโรงเรียนอาจล้มเหลว การขี่ช้างอย่าวางขอช่วยให้การบริหารงานเป็นไปอย่างมีประสิทธิภาพ (แสดงถึงการดูแลผู้ใต้บังคับบัญชาอย่างต่อเนื่อง)
- ผู้ปกครองที่มีลูกวัยรุ่นต้องคอยให้คำแนะนำและติดตามพฤติกรรมของลูก หากปล่อยให้ทำตามใจโดยไม่ดูแล อาจเกิดปัญหาตามมา นี่จึงเป็นตัวอย่างของการขี่ช้างอย่าวางขอ ต้องคอยกำกับดูแลเพื่อให้ลูกเดินในทางที่ถูกต้อง (หมายถึงการเลี้ยงดูอย่างรับผิดชอบและไม่ละเลย)
สำนวน, สุภาษิต, คำพังเพย ที่คล้ายสำนวนนี้
- ไว้ใจทาง วางใจคน จะจนใจเอง หมายถึง: การไว้วางใจมากเกินไปโดยไม่ตรวจสอบหรือกำกับดูแล อาจนำไปสู่ความเสียหายหรือปัญหา
- ช้างสารงูเห่า ข้าเก่าเมียรัก ความหมาย: สิ่งที่ต้องระวังที่สุดคือศัตรูที่ใกล้ตัวหรือคนที่เราไว้ใจ
รู้จักสำนวน, สุภาษิต, อื่น ๆ ได้ที่ goodproverb.com
อ้างอิงความหมายจาก ClassStart Books