สำนวนหมวดหมู่ ข. เข้าไต้เข้าไฟ
เข้าไต้เข้าไฟ หมายถึง
สำนวน “เข้าไต้เข้าไฟ” หมายถึง ช่วงเวลาพลบค่ำ หรือช่วงที่แสงสว่างเริ่มลดลงจนต้องใช้แสงจากไต้หรือไฟช่วยในการมองเห็น ใช้สื่อถึงเวลารอยต่อระหว่างกลางวันและกลางคืนที่ต้องเตรียมตัวให้พร้อมก่อนความมืดจะเข้ามาโดยสมบูรณ์ กล่าวคือ “ช่วงเวลาพลบค่ำ เป็นช่วงเวลาหลังจากพระอาทิตย์ตกดินไปแล้ว ท้องฟ้ายังไม่มืดสนิท แต่บรรยากาศเริ่มมืดสลัวลงจนมองอะไรไม่ค่อยเห็น จึงต้องอาศัยแสงไฟช่วย” นั่นเอง
ที่มาของสำนวนนี้
มาจากวิถีชีวิตของคนสมัยก่อนที่ไม่มีไฟฟ้าใช้ เมื่อถึงช่วงเวลาพลบค่ำหรือแสงสว่างเริ่มลดลง จำเป็นต้องอาศัยแสงจาก ไต้ (ไม้ที่ชุบน้ำมันสำหรับจุดไฟ) หรือแสงจาก ไฟ เพื่อช่วยให้มองเห็นและทำกิจกรรมต่าง ๆ เช่น การทำงานในบ้านหรือการเดินทาง การเข้าไต้เข้าไฟจึงสะท้อนถึงช่วงเวลาเปลี่ยนผ่านระหว่างกลางวันและกลางคืน ซึ่งต้องเตรียมความพร้อมในการใช้แสงไฟเพื่อดำเนินชีวิตต่อในความมืดของกลางคืน
คนแต่ก่อนใช้ฟืนก่อเป็นกองไฟ หรือมิฉะนั้นก็จุดไต้ ไต้ ทำด้วยไม้ผุคลุกกับน้ำมันยาง แล้วห่อด้วยใบไม้ เปลือกไม้ หรือใส่กระบอกเป็นดุ้นยาว ๆ ด้วยเหตุนี้จึงเรียกเวลาในตอนหัวค่ำที่คนเริ่มจุดไต้ก่อไฟว่า
การพูดว่า “เข้าไต้เข้าไฟ” จึงสะท้อนถึงการเตรียมตัวในช่วงเวลานี้เพื่อให้สามารถทำกิจกรรมหรือดำเนินชีวิตต่อได้ เช่น การเตรียมตะเกียง จุดไต้ หรือจุดไฟให้สว่างเพื่อใช้ในบ้าน
คำว่า “เข้า” ในสำนวนนี้แสดงถึงการเริ่มต้นเข้าสู่ช่วงเวลาที่ต้องพึ่งพาแสงจากไต้หรือไฟ ทำให้สำนวนนี้ถูกใช้แทนช่วงเวลาพลบค่ำ หรือช่วงเวลาที่ต้องเตรียมพร้อมสำหรับกลางคืนที่กำลังมาถึง
ตัวอย่างการใช้สำนวนนี้
- หลังจากที่ใช้เวลาทั้งวันทำงานในสวนผลไม้ สมชายบอกลูก ๆ ให้รีบช่วยกันเก็บเครื่องมือให้เสร็จก่อนเวลาเข้าไต้เข้าไฟ เพราะถ้ารอจนมืดจะมองไม่เห็นและอาจลืมเครื่องมือไว้ในสวน ซึ่งอาจเสียหายได้ พ่อยังย้ำอีกว่า ช่วงนี้งูชอบออกมาหากินตอนค่ำ ยิ่งต้องระวังให้มาก (สถานการณ์ที่เตือนให้รีบเก็บงานก่อนพลบค่ำเพื่อความปลอดภัย)
- ในชนบทสมัยก่อน คุณตาเล่าให้หลานฟังว่า เมื่อถึงเวลาเข้าไต้เข้าไฟ ทุกบ้านจะเริ่มจุดตะเกียงน้ำมันหรือจุดไต้ไว้ที่ลานบ้าน เพราะเป็นช่วงที่คนในบ้านมักจะรวมตัวกัน ทำกิจกรรมต่าง ๆ เช่น การนั่งล้อมวงกินข้าวเย็นหรือเล่านิทานให้เด็ก ๆ ฟัง บรรยากาศในช่วงนี้จึงอบอุ่นและเงียบสงบ (เล่าถึงวิถีชีวิตในอดีตที่สะท้อนถึงการใช้แสงไฟในช่วงพลบค่ำ)
- ระหว่างเดินป่าศึกษาธรรมชาติในช่วงเย็น ครูวินัยบอกนักเรียนให้รีบเร่งฝีเท้า เพราะอีกไม่นานจะถึงเวลาเข้าไต้เข้าไฟ และในป่าจะมืดเร็วกว่าปกติ ถ้าไม่รีบออกจากป่าก่อนมืด อาจเกิดอันตรายจากการหลงทางหรือเจอกับสัตว์ป่า (สถานการณ์ในป่าที่ต้องเตรียมตัวให้พร้อมก่อนพลบค่ำ)
- คุณยายของน้อยมักจะบอกว่าเมื่อถึงเวลาเข้าไต้เข้าไฟ เป็นเวลาที่เหมาะสมสำหรับการเตรียมตัวพักผ่อน คุณยายจะเริ่มจุดตะเกียงเพื่อให้แสงสว่างพอประมาณในบ้าน และชวนหลาน ๆ มาอยู่ใกล้ ๆ เพราะในสมัยก่อนมักจะมีความเชื่อว่าช่วงเวลานี้ภูตผีอาจออกมาเดินเพ่นพ่าน (เล่าถึงความเชื่อพื้นบ้านเกี่ยวกับช่วงพลบค่ำ)
- พี่ใหญ่ของบ้านกำลังจุดไต้เพื่อให้แสงสว่างในลานบ้าน เพราะคืนนี้มีการจัดงานเลี้ยงเล็ก ๆ กับญาติ ๆ พี่น้อง เมื่อเข้าไต้เข้าไฟแล้วแสงธรรมชาติเริ่มหมดไป พี่ใหญ่บอกว่าการจุดไต้ไม่เพียงช่วยให้มองเห็น แต่ยังสร้างบรรยากาศอบอุ่นให้กับงานในยามค่ำคืน (การใช้แสงไฟช่วยสร้างบรรยากาศในงานช่วงค่ำ)
รู้จักสำนวน, สุภาษิต, อื่น ๆ ได้ที่ goodproverb.com
อ้างอิงความหมายจากสำนักงานราชบัณฑิตยสภา