สำนวนไทยหมวดหมู่ ผ. ผีซ้ำด้ำพลอย
ผีซ้ำด้ำพลอย หมายถึง
สำนวน “ผีซ้ำด้ำพลอย” หมายถึง การเผชิญความโชคร้ายหรือความทุกข์ซ้ำซ้อน เรื่องเดิม ๆ เกิดขึ้นซ้ำอีก หรือมีเรื่องร้ายเพิ่มเติมเข้ามาซ้ำเติมอีก ทำให้สถานการณ์เลวร้ายขึ้น
เปรียบเสมือนชีวิตที่เจอปัญหาอยู่แล้ว ผีบ้านผีเรือน (ด้ำ) ยังเอาปัญหาอื่นมาซ้ำเติมผสมโรงอีก ปัญหายิ่งเยอะเข้าไปใหญ่ กล่าวคือ “การมีเคราะห์เดิมร้ายหนักอยู่แล้ว ยังมีเคราะห์อื่นซ้ำเข้ามา ทำให้เคราะห์หนักยิ่งขึ้น” นั่นเอง
ที่มาของสำนวน
มาจากสำนวนภาคอีสาน สังเกตได้จากคำว่า “ด้ำ” ซึ่งเป็นภาษาถิ่นอีสาน หมายถึง ผีบ้านผีเรือน ความหมายดั้งเดิมสะท้อนว่า เมื่อเจอปัญหาอยู่แล้ว ผีบ้านผีเรือนอาจนำปัญหาอื่น ๆ มาซ้ำเติม ทำให้เคราะห์ร้ายเพิ่มขึ้น สำนวนนี้มีการใช้มาตั้งแต่โบราณ และยังใช้กันในปัจจุบัน เพียงแต่ความเข้าใจอาจลึกตื้นแตกต่างกันไป ตามบริบทของผู้พูดหรือผู้ฟัง
ตามคำอธิบายของกาญจนาคพันธุ์ ในหนังสือ “สำนวนไทย” ระบุว่า เมื่อถึงคราวเคราะห์ร้ายแล้ว ผีอาจบันดาลให้เกิดโทษขึ้น หรือกำลังเคราะห์ร้ายอยู่ ผีก็อาจซ้ำเติม ทำให้สถานการณ์แย่ลงอีก
ในทัศนะของผู้ใหญ่สมัยก่อน ยังนำสำนวนนี้ไปใช้เตือนในบริบทการถืออาวุธเล่นหยอกล้อกัน เช่น การแทงหรือฟันล้อ ๆ เพื่อป้องกันอุบัติเหตุ กล่าวคือ “เดี๋ยวผีซ้ำด้ำพลอย” โดยผีอาจผลักมือผู้ถืออาวุธ ทำให้อีกฝ่ายได้รับอันตรายจริง ๆ ได้
ดังนั้นสำนวนนี้จึงสื่อถึงความโชคร้ายหรือปัญหาที่เกิดซ้ำซ้อน เรื่องร้ายเดิมอาจเลวร้ายยิ่งขึ้น หรือมีเคราะห์ร้ายเพิ่มเติมเข้ามา ทำให้ผู้เผชิญสถานการณ์ต้องระวังและเตรียมตัวให้ดี
ตัวอย่างการใช้สำนวน
- ฝนตกหนักจนท่วมถนนอยู่แล้ว รถยังมาเสียกลางทางอีก นี่แหละผีซ้ำด้ำพลอย (สถานการณ์เดิมก็เลวร้ายอยู่แล้ว การที่รถเสียกลางทางซ้ำเติม ทำให้ความทุกข์เพิ่มขึ้นอีก จึงสะท้อนความโชคร้ายซ้อนซ้อน)
- สอบตกวิชาสำคัญไปแล้ว พอไฟดับตอนพิมพ์งานส่งครูอีก เป็นผีซ้ำด้ำพลอยชัด ๆ (ปัญหาเดิมคือสอบตกอยู่แล้ว แต่ไฟดับทำให้งานที่กำลังทำไม่เสร็จ ยิ่งซ้ำเติมความกดดันและความลำบากของผู้เรียน)
- บ้านถูกน้ำท่วมเสียหายอยู่แล้ว พอไฟฟ้าขัดข้องและเครื่องใช้ไฟฟ้าเสียอีก แถมรถยังมาหายไปกับสายน้ำอีก ผีซ้ำด้ำพลอยซวยโคตร ๆ (ความเสียหายเดิมจากน้ำท่วมยังไม่ได้แก้ไข การเสียไฟฟ้าและอุปกรณ์เพิ่มเติม ทำให้สถานการณ์เลวร้ายยิ่งขึ้น)
- บริษัทกำลังขาดทุนอยู่ พอผู้จัดการคนสำคัญลาออกอีก เป็นผีซ้ำด้ำพลอยซวยจริง ๆ (ปัญหาเดิมคือการขาดทุนอยู่แล้ว การลาออกของผู้จัดการทำให้ความเสี่ยงทางธุรกิจเพิ่มขึ้น และทำให้สถานการณ์วิกฤติหนักขึ้นอีก)
- ลูกป่วยอยู่บ้านแล้ว พอหมอไม่ว่างให้คำปรึกษาอีก ผีซ้ำด้ำพลอยจริง ๆ แบบนี้ (ปัญหาเดิมคือการที่ลูกป่วยอยู่แล้ว การที่หมอไม่สามารถช่วยได้ยิ่งทำให้ผู้ปกครองรู้สึกกังวลและเครียดมากขึ้น สะท้อนความโชคร้ายซ้อนซ้อน)