สำนวนไทยหมวดหมู่ จ. จมูกมด
จมูกมด หมายถึง
สำนวน “จมูกมด” หมายถึง การมีความสามารถในการรับรู้หรือรับข่าวสารได้อย่างรวดเร็ว ทันต่อเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นหรือกำลังจะเกิดขึ้น มีสัญชาตญาณดี เปรียบได้กับความไวของมดที่สามารถรับรู้การเปลี่ยนแปลงในสภาพแวดล้อมหรือสิ่งต่าง ๆ ได้ทันที เช่น การจับกลิ่นอาหาร หรือการเปลี่ยนแปลงของสภาพอากาศ สำนวนนี้สะท้อนถึงคนที่มีไหวพริบ รู้เท่าทันสถานการณ์ หรือสามารถเข้าถึงข้อมูลได้อย่างแม่นยำและรวดเร็ว กล่าวคือ “การรู้เรื่อง รู้ข่าว อย่างรวดเร็วทันต่อเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นหรือกำลังจะเกิดขึ้น” บางครั้งใช้คู่กับคำว่า หูผี เป็น “หูผีจมูกมด”
ที่มาของสำนวน
สำนวนนี้มาจากการเปรียบเทียบกับมด ซึ่งเป็นสัตว์ตัวเล็กที่มีจมูกหรือประสาทรับกลิ่นไวมาก เมื่อมีสิ่งที่จะเป็นอาหารของมดอยู่ ณ ที่ใด ในเวลาไม่นานก็จะมีฝูงมดมาช่วยกันลากสิ่งนั้นกลับไปที่รังของมันโดยเร็ว ทั้งนี้ มดที่ทำหน้าที่ตระเวนหาอาหารจะเดินไปมาตามที่ต่าง ๆ ตลอดเวลา เมื่อพบเหยื่อหรือสิ่งที่เป็นอาหาร ก็จะรีบนำข่าวไปบอกให้มดตัวอื่น ๆ รู้โดยทันที
สำนวนนี้จึงถูกนำมาใช้เปรียบเปรยถึงคนที่มีความไวต่อการรับรู้สิ่งเล็ก ๆ น้อย ๆ หรือมีความสามารถในการสังเกตจับผิด หรือหาข้อมูลที่ผู้อื่นอาจมองข้าม สะท้อนถึงลักษณะของคนที่ละเอียด รอบคอบ และใส่ใจกับรายละเอียดเล็ก ๆ ในชีวิตหรือการทำงาน
ตัวอย่างกับใช้สำนวน
- พนักงานคนนี้มีความละเอียดรอบคอบมาก สามารถตรวจพบข้อผิดพลาดในเอกสารที่คนอื่นมองข้าม “ความละเอียดแบบนี้ เหมือนมีจมูกมดจับจุดเล็ก ๆ ได้ทุกจุดเลย” (เปรียบเทียบถึงความสามารถในการสังเกตสิ่งเล็กน้อย)
- คุณป้าบอกว่าอากาศเริ่มเย็นลงเล็กน้อย และทำนายว่าฝนจะตกในอีกไม่กี่ชั่วโมง “ป้าเหมือนมีจมูกมด รู้ทันสภาพอากาศแม้จะเปลี่ยนแปลงนิดเดียว” (หมายถึง การไวต่อการเปลี่ยนแปลงของสภาพอากาศ)
- เขาสามารถสังเกตเห็นความผิดปกติเล็ก ๆ น้อย ๆ ในพฤติกรรมของเพื่อนร่วมงาน และคาดเดาได้ว่ามีปัญหาเกิดขึ้น “ความละเอียดแบบนี้แหละ ที่คนบอกว่ามีจมูกมดจับพิรุธได้เก่งจริง ๆ” (ใช้เปรียบเทียบถึงการสังเกตที่แม่นยำ)
- หญิงสาวที่ทำงานในสวนสามารถบอกได้ว่าฝนจะตกเพียงแค่ดูการเคลื่อนไหวของมด “เธอเหมือนมีจมูกมด ไม่เคยพลาดเรื่องสภาพอากาศเลย” (กล่าวถึงความไวต่อการเปลี่ยนแปลงของสิ่งแวดล้อม)
- นักข่าวสังเกตความผิดปกติในเอกสารเพียงเล็กน้อย และสามารถเปิดโปงเรื่องใหญ่ได้ “คนแบบนี้ต้องเรียกว่ามีจมูกมด จริง ๆ หยิบจับอะไรเล็กน้อยก็นำไปสู่เรื่องใหญ่ได้” (เปรียบถึงความสามารถในการตรวจจับสิ่งเล็กน้อยที่นำไปสู่ข้อมูลสำคัญ)