คำพังเพยไทยหมวดหมู่ ต. ตัวเป็นขี้ข้า อย่าให้ผ้าเหม็นสาบ
ตัวเป็นขี้ข้า อย่าให้ผ้าเหม็นสาบ หมายถึง
คำพังเพย “ตัวเป็นขี้ข้า อย่าให้ผ้าเหม็นสาบ” หมายถึง การให้รักษาความดี ความสะอาด แม้จะอยู่ในฐานะที่ต่ำต้อยหรือยากจนก็ตาม เพราะความดีงามไม่ได้ขึ้นอยู่กับฐานะ แต่ขึ้นอยู่กับการวางตัวและการดูแลตัวเองอย่างเหมาะสม เปรียบเสมือนการเตือนว่าแม้จะยากจน เป็นลูกจ้าง หรืออยู่ในสถานะต่ำกว่าใคร แต่ก็ควรมีความภูมิใจในตนเอง เคารพตนเอง ดูแลตัวเองให้สะอาดและน่ามอง ไม่ให้คนดูถูกหรือรังเกียจเพราะความสกปรกหรือความละเลยของเราเอง กล่าวคือ “สอนให้เราเป็นคนดี ประพฤติในทางที่ดี ถึงมีฐานะที่ยากจน ก็ควรมีความซื่อสัตย์ เเละรักษาความสะอาดด้วย” นั่นเอง คำพังเพยนี้พูดได้เต็ม ๆ อีกอย่างหนึ่งคือ “ตัวเป็นขี้ข้า อย่าให้ผ้าเหม็นสาบ แม้เป็นคนต่ำต้อยแต่ก็ให้เป็นคนดี”
ที่มาของคำพังเพย
คำพังเพยนี้มาจากวิถีชีวิตของคนไทยโบราณที่มีลำดับชนชั้นชัดเจน โดยเฉพาะระหว่างนายกับบ่าวหรือข้ารับใช้ คนที่เป็น “ขี้ข้า” หรือผู้มีฐานะต่ำต้อยในสังคม มักต้องทำงานหนัก หยาบ และอยู่ภายใต้คำสั่งของผู้อื่น แต่ถึงแม้จะอยู่ในสถานะนั้น คนโบราณก็ยังเชื่อว่า “ความสะอาด ความเรียบร้อย และความภูมิฐานของตนเอง” ยังเป็นสิ่งที่ควรรักษาไว้
คำว่า “ผ้าเหม็นสาบ” เป็นคำเปรียบเปรยถึงความสกปรก หรือความละเลยดูแลตัวเอง ทั้งในเรื่องร่างกาย เสื้อผ้า หรือแม้กระทั่งบุคลิกภาพ คนไทยจึงใช้คำพังเพยนี้เป็นคำเตือนว่าถึงแม้จะยากจนหรืออยู่ในฐานะต่ำ แต่ก็ยังสามารถรักษาศักดิ์ศรีได้ ด้วยการไม่ปล่อยตัวให้ดูน่ารังเกียจ
สรุปแล้วคำพังเพยนี้ไม่ได้ตัดสินคนจากฐานะ แต่ต้องการสอนให้คนมี “ความเคารพตนเอง, ดูแลตัวเอง” ซึ่งเป็นสิ่งที่ทุกคนทำได้ ไม่ว่ารวยหรือจน ถึงจะเป็นคนต่ำต้อยก็ต้องรักษาศักดิ์ศรีและเกียรติของตนเอง
ตัวอย่างการใช้คำพังเพย
- ถึงแม้เธอจะทำงานเป็นแม่บ้าน แต่เธอก็แต่งตัวสะอาดเรียบร้อยอยู่เสมอ ตัวเป็นขี้ข้า อย่าให้ผ้าเหม็นสาบ คนเห็นแล้วยังชื่นชม (แม้จะอยู่ในอาชีพหรือสถานะต่ำ ก็ไม่ควรปล่อยตัว)
- เขาเป็นเด็กส่งของ แต่ดูแลตัวเองดีมาก เสื้อผ้าเรียบ หอมสะอาดตลอด ตัวเป็นขี้ข้า อย่าให้ผ้าเหม็นสาบ จริงๆ (คนที่มีฐานะต่ำก็ยังดูแลตัวเองให้ดูดีได้)
- แม้จะลำบากไม่มีเงินซื้อเสื้อผ้าใหม่ แต่เธอก็ซักเสื้อผ้าเก่าจนสะอาดอยู่เสมอ ตัวเป็นขี้ข้า อย่าให้ผ้าเหม็นสาบ เป็นคนจนที่น่าชื่นชม (ยากจนแต่ยังดูเรียบร้อยและสะอาด)
- ก้อยเห็นนุชใส่เสื้อเก่าแต่ดูสะอาดเรียบร้อย จึงชม “เสื้อตัวนี้ใส่มานานแล้วยังดูดีอยู่เลย” นุชตอบ “ก็ซักตลอด ไม่อยากให้ใครเหม็น ตัวเป็นขี้ข้า อย่าให้ผ้าเหม็นสาบนี่นา” (ถึงแม้เสื้อผ้าเก่า แต่ต้องสะอาดน่ามอง)
- เต้เห็นบอยทำงานก่อสร้างแต่ยังแต่งตัวสะอาดจึงพูด “แกนี่ดูแลตัวเองดีตลอดเลยนะ ทั้งที่ทำงานกลางแดดทุกวัน” บอยตอบ “ก็ต้องรักษาหน้าตาบ้างดิ ตัวเป็นขี้ข้า อย่าให้ผ้าเหม็นสาบ จะปล่อยให้คนรังเกียจไม่ได้” (แม้ทำงานหนัก แต่ก็ยังใส่ใจความสะอาดของตัวเอง)