สุภาษิตไทยหมวดหมู่ ด. ดีชั่วอยู่ที่ตัวทำ สูงต่ำอยู่ที่ทำตัว
ดีชั่วอยู่ที่ตัวทำ สูงต่ำอยู่ที่ทำตัว หมายถึง
สุภาษิต “ดีชั่วอยู่ที่ตัวทำ สูงต่ำอยู่ที่ทำตัว” หมายถึง ความดีหรือความชั่วเกิดจากการกระทำของตนเอง เช่นเดียวกับความเจริญก้าวหน้าหรือความตกต่ำ ก็ขึ้นอยู่กับพฤติกรรมและการวางตัวของแต่ละคน เปรียบเสมือน คนที่ขยัน ซื่อสัตย์ และมีความพยายาม ย่อมประสบความสำเร็จ ส่วนคนที่เกียจคร้านหรือทำผิด ย่อมพบกับความล้มเหลว กล่าวคือ “ใครทำอย่างไรไว้ ก็จะได้อย่างนั้น ผลทุกอย่างย่อมมาจากเหตุเสมอ ทำดีก็ได้ดี ทำชั่วก็ได้ชั่ว” นั่นเอง
ที่มาของสุภาษิต
สุภาษิตนี้มีที่มาจากหลักคำสอนทางพุทธศาสนา ที่เน้นเรื่องกฎแห่งกรรม หรือการกระทำเป็นตัวกำหนดผลลัพธ์ของชีวิต พระพุทธเจ้าสอนว่า “กมฺมุนา วตฺตตี โลโก” ซึ่งหมายถึง “สัตว์โลกย่อมเป็นไปตามกรรม” หมายความว่า คนเราจะดีหรือชั่ว ไม่ได้ขึ้นอยู่กับชาติกำเนิดหรือโชคชะตา แต่ขึ้นอยู่กับการกระทำของตนเอง
หลักธรรมที่เกี่ยวข้องกับสุภาษิตนี้ ได้แก่ กัมมวาทะ ซึ่งสอนว่าบุคคลเป็นผู้รับผลของกรรมตนเอง หากทำดี ย่อมได้รับผลดี หากทำชั่ว ย่อมได้รับผลชั่ว เช่นเดียวกับความสูงต่ำของชีวิต ขึ้นอยู่กับการวางตัวและความประพฤติของแต่ละบุคคล สุภาษิตนี้จึงเป็นคำสอนให้ตระหนักว่าทุกสิ่งที่เกิดขึ้นล้วนมาจากการกระทำของตัวเราเอง
ตัวอย่างการใช้สุภาษิต
- แม้ต้นจะเกิดมาในครอบครัวยากจน แต่เขาขยันเรียนและทำงานหนักจนสามารถสร้างอนาคตที่ดีให้ตัวเองได้ ดีชั่วอยู่ที่ตัวทำ สูงต่ำอยู่ที่ทำตัวจริง ๆ (ชีวิตของคนขึ้นอยู่กับการกระทำ ไม่ใช่โชคชะตา)
- เอกทำงานมานาน แต่ไม่เคยพัฒนาตัวเอง ขณะที่เพื่อนร่วมงานขยันและตั้งใจทำงานมากกว่า สุดท้ายเพื่อนกลับได้เลื่อนตำแหน่งก่อน นี่แหละดีชั่วอยู่ที่ตัวทำ สูงต่ำอยู่ที่ทำตัว (หากไม่พัฒนาตัวเอง ย่อมพลาดโอกาสดี ๆ ในชีวิต)
- บางคนเชื่อว่าการปลูกไม้มงคลจะช่วยให้ชีวิตดีขึ้น แต่ตัวเองกลับไม่ทำงาน ขี้เกียจ และใช้จ่ายฟุ่มเฟือย ชีวิตจึงลำบากกว่าเดิม ดีชั่วอยู่ที่ตัวทำ สูงต่ำอยู่ที่ทำตัวไม่ใช่แค่พึ่งโชคลาง (ชีวิตจะดีหรือไม่ ขึ้นอยู่กับการกระทำของตัวเอง ไม่ใช่สิ่งภายนอก)
- ก้อยถอนหายใจพลางพูดกับเพื่อนว่า “ทำไมเขาถึงประสบความสำเร็จ ทั้งที่ไม่ได้เกิดมาร่ำรวย” หนิงยิ้มก่อนตอบว่า “เพราะเขาขยันและมีวินัยไง ดีชั่วอยู่ที่ตัวทำ สูงต่ำอยู่ที่ทำตัว ไม่ใช่โชคช่วย” (ความสำเร็จเกิดจากการลงมือทำ ไม่ใช่แค่โชคชะตา)
- นนท์พูดกับพี่ชายว่า “ทำไมบางคนถึงเจอแต่ปัญหาชีวิต ทั้งที่คนอื่นก็ดูมีชีวิตดี” พี่ชายตอบว่า “ก็เพราะพฤติกรรมและการตัดสินใจของเขาไง ดีชั่วอยู่ที่ตัวทำ สูงต่ำอยู่ที่ทำตัว ถ้าทำดี ชีวิตก็ต้องดีขึ้นเอง” (ชีวิตเป็นผลจากการกระทำของตัวเอง ไม่ใช่เรื่องของดวงหรือโชค)
สุภาษิตที่ความหมายคล้ายกัน
- ทำดีได้ดี ทำชั่วได้ชั่ว หมายถึง: การกระทำของคน ไม่ว่าจะดีหรือชั่ว ย่อมได้รับผลลัพธ์ตามที่ทำไว้
- หว่านพืชเช่นใด ย่อมได้ผลเช่นนั้น หมายถึง: สื่อถึงการที่คนทำสิ่งใดไว้ จะได้รับผลตอบแทนตามสิ่งที่ทำไป