สำนวนไทยหมวดหมู่ ช. ชักแม่น้ำทั้งห้า
ชักแม่น้ำทั้งห้า หมายถึง
สำนวน “ชักแม่น้ำทั้งห้า” หมายถึง การพูดจาหว่านล้อม ชักจูง หรืออ้างเหตุผลมากมาย เพื่อให้ผู้อื่นคล้อยตามหรือยอมทำตามที่ต้องการ แล้วจึงหันเข้าหาจุดประสงค์ เปรียบดั่งการชักแม่น้ำหลายสายมารวมกันให้ดูยิ่งใหญ่และน่าเชื่อถือ เพื่อให้คำพูดมีน้ำหนักมากขึ้น ขยายความเกินจริง หรือหว่านล้อมจนอีกฝ่ายใจอ่อนและยอมทำตาม แม้บางครั้งอาจไม่ใช่เรื่องจริงทั้งหมด แต่ใช้ถ้อยคำที่ฟังดูดีเพื่อโน้มน้าวใจ มักใช้ในกรณีที่มีการอ้างเหตุผลหรือคำพูดสวยหรูจำนวนมากเพื่อโน้มน้าวใจฝ่ายตรงข้าม กล่าวคือ “การพูดจาหว่านล้อมหรืออ้างเหตุผลต่าง ๆ เพื่อให้ได้สิ่งที่ต้องการ แล้วจึงหันเข้าหาจุดประสงค์” นั่นเอง
ที่มาของสำนวน
มาจากวรรณคดีเรื่องมหาชาติ ซึ่งกล่าวถึงแม่น้ำสายสำคัญห้าสายในอินเดีย ได้แก่ คงคา, ยมุนา, อจิรวดี, สรภู, และมหิ ที่มีน้ำไหลหล่อเลี้ยงสรรพชีวิตอยู่เสมอ
ในตอนที่ชูชก ซึ่งเป็นพราหมณ์จอมเจรจา เดินทางไปเข้าเฝ้าพระเวสสันดรเพื่อขอพระโอรสและพระธิดา (กัณหา-ชาลี) ไปเป็นทาส ชูชกได้ใช้กลวิธีพูดจาหว่านล้อมอย่างแยบคาย โดยกล่าวสรรเสริญพระเวสสันดรว่าทรงเป็นผู้มีพระทัยกว้างขวาง เปรียบได้กับแม่น้ำทั้งห้า ที่คอยหล่อเลี้ยงสรรพสิ่งโดยไม่เลือกปฏิบัติ
จากเหตุการณ์นี้ จึงเกิดเป็นสำนวนนี้ ซึ่งหมายถึงการพูดจาหว่านล้อมหรืออ้างเหตุผลมากมายเพื่อโน้มน้าวให้ผู้อื่นยอมทำตาม เปรียบดั่งการชักแม่น้ำหลายสายมารวมกันให้ดูยิ่งใหญ่และน่าเชื่อถือ เพื่อให้คำพูดมีน้ำหนักมากขึ้น
ตัวอย่างการใช้สำนวน
- ลูกน้องต้องการขอลาหยุดยาวติดกันหลายวัน จึงชักแม่น้ำทั้งห้า อธิบายเหตุผลมากมายให้หัวหน้าฟัง หวังให้หัวใจอ่อนลงและอนุมัติวันลา (เปรียบถึงการพูดหว่านล้อมเพื่อให้ได้สิ่งที่ต้องการ)
- นักการเมืองคนหนึ่งพยายามหาเสียงด้วยการชักแม่น้ำทั้งห้า พูดจาโอ้อวดนโยบายที่ดูดี แต่กลับไม่สามารถทำได้จริงหลังได้รับเลือกตั้ง (แสดงถึงการใช้คำพูดโน้มน้าวเพื่อผลประโยชน์ของตนเอง)
- พนักงานขายเสนอสินค้าให้ลูกค้าด้วยการชักแม่น้ำทั้งห้า อธิบายข้อดีของสินค้าจนเกินจริง เพื่อให้ลูกค้าตัดสินใจซื้อโดยเร็ว (เปรียบถึงการพูดเกินจริงเพื่อให้คนคล้อยตาม)
- นักเรียนคนหนึ่งลืมทำการบ้านส่งครู จึงพยายามชักแม่น้ำทั้งห้า อ้างเหตุผลต่าง ๆ นานาเพื่อขอให้ครูยกเว้น “ครูครับ เมื่อคืนผมป่วยหนัก ไฟดับ แถมยังต้องช่วยแม่ทำงานบ้าน ผมไม่มีโอกาสทำการบ้านเลย” ครูฟังแล้วถอนหายใจและตอบว่า “พูดเสียยืดยาว แต่สรุปคือไม่ได้ทำใช่ไหม?” (สะท้อนการใช้คำพูดหว่านล้อมเพื่อหลีกเลี่ยงความผิด)
- ลูกชายอยากได้ของเล่นใหม่ แม้พ่อแม่จะยังไม่เห็นด้วย แต่เขาก็ชักแม่น้ำทั้งห้า อ้อนวอน “ผมจะตั้งใจเรียน จะช่วยงานบ้าน จะไม่เล่นเกมเยอะเลย ถ้าซื้อให้ผมเถอะนะครับ” แม่ยิ้มก่อนตอบว่า “พูดเสียน่าฟัง แต่ขอดูพฤติกรรมก่อนนะ” (แสดงให้เห็นถึงการพยายามโน้มน้าวผู้อื่นด้วยคำพูด)