สำนวนไทยหมวดหมู่ จ. จับตัววางตาย
จับตัววางตาย หมายถึง
สำนวน “จับตัววางตาย” หมายถึง การกำหนดลงไปแน่นอนไม่มีเปลี่ยนแปลง ต้องเป็นไปตามนั้น หรือการกําหนดตัวบุคคลให้ประจําหน้าที่โดยเฉพาะวางตัวบุคคลให้ทำงานชิ้นใดชิ้นนึงอย่างเป็นมั่นเป็นเหมาะ สำนวนนี้มักใช้ในบริบทที่เกี่ยวกับการตัดสินใจหรือการมอบหมายหน้าที่อย่างเด็ดขาด โดยระบุให้ชัดเจนว่าใครต้องทำอะไร และไม่เปิดโอกาสให้มีการปรับเปลี่ยนตัวบุคคลหรือหน้าที่นั้น ๆ ได้อีก กล่าวคือ “การกำหนดลงไปแน่นอนไม่เปลี่ยนแปลง, กำหนดตัวบุคคลให้ประจำหน้าที่โดยเฉพาะ” นั่นเอง
ที่มาของสำนวน
สำนวนนี้มาจากกติกาในการเล่นหมากรุก ซึ่งกำหนดว่าเมื่อผู้เล่นจับหมากตัวใดขึ้นมาแล้ว จะต้องเดินหมากตัวนั้นเท่านั้น และเมื่อวางลงในตาใด ถือว่าเดินในตานั้นอย่างแน่นอน จะไม่สามารถเปลี่ยนไปเดินตาอื่น หรือเปลี่ยนไปจับตัวอื่นมาเดินแทนได้
กติกานี้สะท้อนถึงความเด็ดขาดและแน่นอนในสิ่งที่ตัดสินใจลงไป จึงถูกนำมาใช้ในภาษาพูดเพื่อเปรียบเปรยถึง การกำหนดสิ่งใดสิ่งหนึ่งอย่างชัดเจนและไม่สามารถเปลี่ยนแปลงได้ เช่น การมอบหมายหน้าที่ หรือการตัดสินใจที่ต้องถือเป็นที่สิ้นสุด เหมือนกับการเดินหมากที่ไม่สามารถย้อนกลับไปแก้ไขได้อีก
ตัวอย่างการใช้สำนวน
- เมื่อมีการประกาศผลการคัดเลือกหัวหน้าทีมโครงการใหม่ ชื่อของสมชายถูกแต่งตั้งขึ้นมาอย่างเป็นทางการ ผู้บริหารแจ้งต่อทุกคนว่าได้มีการกำหนดตัวผู้รับผิดชอบไว้เรียบร้อยแล้ว ถือเป็นการจับตัววางตายที่จะไม่มีการเปลี่ยนแปลงหรือแต่งตั้งใครใหม่อีก (การแต่งตั้งนี้มีความชัดเจนและเด็ดขาด ไม่เปิดโอกาสให้แก้ไขหรือเปลี่ยนแปลงได้อีก)
- หลังจากการประชุมใหญ่ บริษัทได้เลือกทีมงานที่มีความสามารถมาดูแลโปรเจกต์สำคัญ โดยกำหนดหน้าที่อย่างชัดเจน และมีการจับตัววางตายให้พวกเขาทำงานนี้จนเสร็จสิ้น โดยไม่สามารถมอบหมายให้คนอื่นเข้ามาแทนในภายหลัง (การมอบหมายหน้าที่ครั้งนี้แสดงถึงความเชื่อมั่นในทีมงาน และไม่มีการเปลี่ยนแปลงผู้รับผิดชอบ)
- ในการจัดสรรตำแหน่งผู้จัดการระดับสูงของบริษัท คณะกรรมการได้ตัดสินใจเลือกคุณวินัยให้ดำรงตำแหน่ง โดยมีการระบุชัดเจนว่าการแต่งตั้งครั้งนี้ถือเป็นที่สิ้นสุด เปรียบเสมือนการจับตัววางตาย ไม่มีการเปลี่ยนแปลงหรือแต่งตั้งคนใหม่ได้อีก (ตำแหน่งดังกล่าวถูกกำหนดอย่างเด็ดขาดเพื่อให้เกิดความมั่นใจในการบริหารงาน)
- คณะกรรมการการศึกษาประกาศรายชื่อผู้ที่ได้รับทุนการศึกษาระดับสูงสุด ซึ่งรายชื่อเหล่านี้ได้รับการพิจารณาอย่างละเอียดรอบคอบแล้ว ถือเป็นการจับตัววางตาย ไม่มีสิทธิ์เปลี่ยนชื่อหรือเพิ่มผู้รับทุนในภายหลัง แม้ว่าจะมีการท้วงติงจากบางฝ่ายก็ตาม (การตัดสินใจนี้สะท้อนถึงความโปร่งใสและความแน่นอนในกระบวนการคัดเลือก)
- ในงานแสดงละครเวทีของโรงเรียน เมื่อมีการประกาศชื่อนักแสดงหลัก ครูผู้ดูแลแจ้งอย่างชัดเจนว่านักเรียนทุกคนที่ได้รับเลือกต้องปฏิบัติตามบทบาทที่ได้รับจนจบงาน โดยถือว่าเป็นการจับตัววางตาย ไม่อนุญาตให้มีการเปลี่ยนตัวหรือปรับบทระหว่างทาง แม้จะมีอุปสรรคเกิดขึ้นก็ตาม (เพื่อให้การดำเนินงานเป็นไปอย่างราบรื่นและไม่เกิดความวุ่นวายระหว่างทาง)