คำพังเพยไทยหมวดหมู่ ด. ดูช้างให้ดูหาง ดูนางให้ดูแม่
ดูช้างให้ดูหาง ดูนางให้ดูแม่ หมายถึง
คำพังเพย “ดูช้างให้ดูหาง ดูนางให้ดูแม่” หมายถึง การพิจารณาสิ่งใดสิ่งหนึ่งต้องดูให้ลึกถึงต้นตอหรือรากฐาน เช่น หากต้องการรู้ว่าสิ่งใดจะเป็นอย่างไรในอนาคต ควรพิจารณาจากต้นแบบหรือแหล่งที่มา เปรียบเหมือนการดูช้างต้องพิจารณาหาง และการดูสตรีให้พิจารณาแม่ของเธอ เพราะลักษณะนิสัยบางอย่างมักถ่ายทอดกันทางครอบครัว คำพังเพยไว้สอนบุรุษในการเลือกคู่ครองของตน ให้กล่าวคือ “การให้พิจารณาลักษณะบุคคลหรือหญิงที่จะเลือกเป็นคู่ครองโดยดูจากแม่ เพราะลูกมักมีนิสัยใจคอคล้ายแม่” นั่นเอง
ที่มาของคำพังเพย
คำพังเพยนี้มาจากแนวคิดของคนไทยโบราณที่ให้ความสำคัญกับการสังเกตลักษณะของสิ่งต่าง ๆ เพื่อประเมินอนาคต โดยเฉพาะในเรื่องของช้างและการเลือกคู่ครอง
ช้างเป็นสัตว์ที่มีความแข็งแกร่งและสง่างาม แถมยังเป็นสัตว์คู่บ้านคู่เมือง แต่หากต้องการรู้ว่าช้างตัวใดดีหรือมีคุณสมบัติตามที่ต้องการ ควรพิจารณาจากหางของมัน เช่นเดียวกับการเลือกสตรีมาเป็นคู่ครอง
แต่คำพังเพยนี้อาจมีที่มาจากการดูช้างเผือก หากต้องการพิจารณาว่าช้างตัวใดเป็นช้างดีหรือเป็นช้างเผือก ควรดูที่หางของมัน ตามเรื่องเล่าที่ว่าเมื่อช้างพังตกลูกเป็นช้างเผือกที่มีสีแตกต่างจากช้างทั่วไป บรรดาช้างพลายและช้างพังในโขลงจะช่วยกันพรางสีของลูกช้างเผือก ด้วยการใช้ใบไม้หรือขี้โคลนพ่นทับตัวของมัน เพื่อไม่ให้มนุษย์สังเกตเห็นและมาจับไป อย่างไรก็ตามร่องรอยของสีเผือกยังคงปรากฏอยู่ที่ปลายหางของช้างเผือก ทำให้การสังเกตหางเป็นวิธีหนึ่งในการแยกแยะช้างเผือกจากช้างทั่วไป
ในทำนองเดียวกันคนไทยโบราณเชื่อว่าการพิจารณานิสัยหรือพื้นฐานของหญิงสาว ควรดูจากแม่ของเธอเป็นหลัก เพราะลักษณะนิสัย การอบรมเลี้ยงดู และวัฒนธรรมในครอบครัวมักส่งต่อจากรุ่นสู่รุ่น คำพังเพยนี้จึงใช้เตือนให้พิจารณาต้นตอของสิ่งต่างๆ อย่างรอบคอบก่อนตัดสินใจ เพราะคุณลักษณะบางอย่างมักถ่ายทอดผ่านสายเลือดและการเลี้ยงดู
ตัวอย่างการใช้คำพังเพย
- ก่อนจะแต่งงานกับใคร ควรดูพื้นฐานครอบครัวของเขาด้วย ดูช้างให้ดูหาง ดูนางให้ดูแม่ เพราะนิสัยและการเลี้ยงดูมักส่งต่อกันมา (หมายถึง การพิจารณาคนต้องดูรากฐานของครอบครัวด้วย)
- พ่อแม่สอนให้พิจารณาครอบครัวของแฟนก่อนคบ เพราะบางครั้งนิสัยลูกก็มักได้รับอิทธิพลจากพ่อแม่ ดูช้างให้ดูหาง ดูนางให้ดูแม่จะได้ไม่ผิดหวังภายหลัง (หมายถึง การเลือกคู่ต้องพิจารณาถึงพื้นฐานของครอบครัวด้วย)
- หัวหน้าเลือกพนักงานใหม่โดยดูจากนิสัยของพ่อแม่ เพราะเชื่อว่าพื้นฐานครอบครัวมีผลต่อการทำงาน ดูช้างให้ดูหาง ดูนางให้ดูแม่สำคัญจริงๆ (หมายถึง การดูนิสัยของใครสักคน ควรพิจารณาครอบครัวและสภาพแวดล้อมของเขาด้วย)
- ก้อยสงสัยว่าแฟนของนุชนิสัยดีจริงไหม “แกว่าแฟนนุชนิสัยดีไหม?” เมย์ตอบ “แม่เขาใจดีมากนะ แกดูช้างให้ดูหาง ดูนางให้ดูแม่ ถ้าแม่ดีขนาดนี้ ลูกก็น่าจะนิสัยดีเหมือนกัน” (หมายถึง การพิจารณานิสัยของใครสักคน ควรดูพื้นฐานจากครอบครัวด้วย)
- พ่อเตือนลูกชายก่อนหมั้นกับแฟนสาว “ลูกแน่ใจแล้วหรือว่าจะหมั้นกับเธอ?” ลูกชายตอบ “แน่ใจครับ พ่อว่ามีอะไรต้องกังวลเหรอ?” พ่อพูด “พ่อแค่เตือนว่าดูช้างให้ดูหาง ดูนางให้ดูแม่ ถ้าอยากรู้ว่าเธอจะเป็นภรรยาแบบไหน ต้องดูแม่ของเธอด้วย” (หมายถึง การเลือกคู่ควรพิจารณานิสัยและพื้นฐานครอบครัวฝ่ายหญิงด้วย)