คำพังเพยไทยหมวดหมู่ ช. ชี้ต้นตาย ชี้ปลายเป็น / ชี้ต้นตาย ปลายชี้เป็น
ชี้ต้นตาย ชี้ปลายเป็น หมายถึง
คำพังเพย “ชี้ต้นตาย ชี้ปลายเป็น” หมายถึง การสามารถชี้นำหรือกำหนดเหตุการณ์ได้ตามใจ ไม่ว่าจะให้เรื่องจบลงแบบใดก็ทำได้ มักใช้กับคนที่มีอำนาจคับฟ้าหรือคนมีอำนาจในการควบคุมผลลัพธ์ของสถานการณ์ได้ทั้งหมด เปรียบเสมือน การถืออำนาจตัดสินใจในมือ สามารถกำหนดให้สิ่งใดสำเร็จหรือล้มเหลวได้ตามต้องการ กล่าวคือ “การว่าอย่างไรก็เป็นไปตามนั้น ชี้ให้ตายให้เป็นได้ ทำอะไรก็ได้ ว่าอย่างไรเป็นอย่างนั้น” นั่นเอง
ที่มาของคำพังเพย
มาจากวรรณกรรมสามก๊ก แนวคิดเรื่องอำนาจและการตัดสินใจที่เด็ดขาด ซึ่งเต็มไปด้วยการวางแผน การชี้ขาด และการควบคุมชะตากรรมของผู้คนโดยผู้นำและกุนซือที่มีอำนาจสูงสุด ในสามก๊ก ผู้นำสามารถกำหนดได้ว่าใครจะมีชีวิตรอดหรือถูกกำจัด เช่น โจโฉที่สามารถตัดสินชะตาคนรอบตัวได้ตามต้องการ และขงเบ้งที่วางแผนสงครามจนสามารถเปลี่ยนความพ่ายแพ้เป็นชัยชนะได้ แนวคิดนี้สอดคล้องกับคำพังเพยที่หมายถึงการมีอำนาจตัดสินเรื่องราวให้เป็นไปตามที่ต้องการ
ในบริบทของสงครามและการเมืองของสามก๊ก ผู้นำและขุนศึกสามารถกำหนดผลลัพธ์ของเหตุการณ์ได้ เช่น ซุนกวนตัดสินใจประหารกวนอู ทำให้ดุลอำนาจเปลี่ยนไป หรือเล่าปี่ที่ตัดสินใจยกทัพไปแก้แค้นจนพ่ายแพ้ที่อิเหลง เหตุการณ์เหล่านี้แสดงให้เห็นว่า คำพูดหรือการตัดสินใจของผู้มีอำนาจสามารถเปลี่ยนอนาคตของบุคคลและบ้านเมืองได้ ซึ่งตรงกับแนวคิดของคำพังเพย “ชี้ต้นตาย ชี้ปลายเป็น”
นอกจากนี้ อิทธิพลจากวัฒนธรรมจีนยังมีสำนวนที่คล้ายกัน เช่น “生杀予夺” (เซิงซาอวี่ตัว) ที่หมายถึงมีอำนาจให้มีชีวิตหรือตาย กำหนดทุกอย่างได้ และ “一言定生死” (อี้เหยียนติ้งเซิงซื่อ) ที่หมายถึงคำพูดเดียวสามารถกำหนดเป็นหรือตายได้ ซึ่งสะท้อนถึงแนวคิดเดียวกับคำพังเพยไทย สะท้อนว่าอิทธิพลของวรรณกรรมจีนโดยเฉพาะสามก๊กมีบทบาทในการสร้างแนวคิดและการใช้สำนวนนี้ในภาษาไทย
บ้างก็ว่ามาจากความเชื่อของคนไทยโบราณที่มีรากฐานคู่กับพระพุทธศาสนา มีเรื่องเล่าถึง “ไม้กัลปังหา” หรือ “ไม้กายสิทธิ์” ที่ผ่านการปลุกเสกโดยพระสงฆ์หรือผู้ทรงศีล เชื่อกันว่าไม้ศักดิ์สิทธิ์นี้สามารถบันดาลสิ่งที่ต้องการได้ หากชี้ไปที่สิ่งใด สิ่งนั้นก็จะเป็นไปตามคำสั่ง จะให้สำเร็จหรือล้มเหลว ให้เกิดหรือตาย ก็เป็นไปได้ทั้งสิ้น
ตัวอย่างการใช้คำพังเพย
- ผู้จัดการเป็นคนมีอำนาจเต็มในบริษัท เขาสามารถปรับเลื่อนตำแหน่งหรือไล่ออกใครก็ได้ชี้ต้นตาย ชี้ปลายเป็น ตามใจชอบ (หมายถึง สามารถควบคุมหรือกำหนดผลลัพธ์ของสิ่งใดสิ่งหนึ่งได้)
- คดีนี้ขึ้นอยู่กับพยานหลักฐานทั้งหมด หากทนายเก่งก็อาจช่วยให้ลูกความรอดได้ แต่ถ้าพลาดก็อาจจบสิ้น ทุกอย่างอยู่ที่ศาลจะชี้ต้นตาย ชี้ปลายเป็น (หมายถึง ผู้ที่มีอำนาจสามารถตัดสินเรื่องราวให้เป็นไปในทิศทางใดก็ได้)
- นักการเมืองบางคนใช้อิทธิพลของตนเองชี้ต้นตาย ชี้ปลายเป็น เพื่อให้พรรคพวกได้รับผลประโยชน์ โดยไม่สนว่าใครจะได้รับผลกระทบ (หมายถึง ใช้อำนาจชี้ขาดเพื่อผลประโยชน์ของตนเองและพวกพ้อง)
- ที่ออฟฟิศ บอยถามเต้เรื่องโบนัสปลายปี “แกว่าเราจะได้โบนัสเยอะไหมปีนี้?” เต้ตอบ “อยู่ที่หัวหน้าคนเดียวเลยชี้ต้นตาย ชี้ปลายเป็น ถ้าแกถูกใจเรา โบนัสก็เยอะ ถ้าไม่ก็คงแย่” (หมายถึง หัวหน้ามีอำนาจตัดสินใจโดยสมบูรณ์ว่าจะให้โบนัสมากหรือน้อย)
- ที่โรงเรียน เมย์สงสัยว่าใครจะได้เป็นตัวแทนแข่งตอบปัญหา “ปีนี้ใครจะได้เป็นตัวแทนไปแข่งนะ?” ก้อยตอบ “ครูใหญ่เลือกเองหมดชี้ต้นตาย ชี้ปลายเป็น จะให้ใครลงก็ขึ้นอยู่กับเขาคนเดียว” (หมายถึง ครูใหญ่มีอำนาจเต็มที่ในการตัดสินใจ ไม่สามารถโต้แย้งได้)