สุภาษิตไทยหมวดหมู่ บ. บนข้าวผี ตีข้าวพระ
บนข้าวผี ตีข้าวพระ หมายถึง
สุภาษิต “บนข้าวผี ตีข้าวพระ” หมายถึง การขอให้ผีสางเทวดาช่วยเหลือ โดยสัญญาว่าจะทำการแก้บนเมื่อได้ผลตามที่ขอ และเมื่อสำเร็จประสงค์แล้ว จะทำการถวายสิ่งที่เหมาะสม เช่น ข้าวพระ ซึ่งหมายถึงการให้สิ่งดี ๆ เพื่อแก้บนหรือขอบคุณ ส่วน “ตีข้าวพระ” เปรียบเสมือนการถวายข้าวให้พระสงฆ์ตามพิธีกรรมที่ถือเป็นการให้ในสิ่งศักดิ์สิทธิ์
เปรียบเสมือนการขอสิ่งที่ดีจากสิ่งศักดิ์สิทธิ์ และเมื่อได้รับผลลัพธ์ ก็จะตอบแทนหรือทำสิ่งที่ดีเพื่อเป็นการขอบคุณ ไม่ใช่แค่การให้สิ่งที่ไม่มีคุณค่าหรือไม่เหมาะสม กล่าวคือ “การขอร้องให้ผีสางเทวดาหรือสิ่งศักดิ์สิทธิ์ช่วยเหลือ โดยจะแก้บนเมื่อสำเร็จประสงค์แล้ว” นั่นเอง
ที่มาของสุภาษิต
สุภาษิตนี้มาจากการเปรียบเทียบการทำพิธีกรรมทางศาสนาและความเชื่อ การขอสิ่งศักดิ์สิทธิ์ช่วยเหลือและการสัญญาว่าจะตอบแทนเมื่อประสงค์สำเร็จ เช่น การบนขอให้ได้สิ่งที่ต้องการจากผีหรือสิ่งศักดิ์สิทธิ์ โดยสัญญาจะถวายข้าวหรือของดีให้พระหรือผี (สิ่งศักดิ์สิทธิ์) เมื่อได้รับผลตามที่ขอ ความหมายสะท้อนถึงการให้ความสำคัญกับการตอบแทนสิ่งศักดิ์สิทธิ์เมื่อได้รับความช่วยเหลือ ตามความเชื่อในวัฒนธรรมไทยโบราณ
- โดยคำว่า “บนข้าวผี” หมายถึงการทำการขอให้ผีหรือสิ่งศักดิ์สิทธิ์ช่วยเหลือ
- และ “ตีข้าวพระ” หมายถึง การถวายข้าวให้พระสงฆ์ โดยการ “ตีข้าว” ในที่นี้คือการใส่ข้าวลงในภาชนะแล้วถวายให้พระ เป็นลักษณะเดียวกับการถวายข้าวพระพุทธรูปหรือ “ตีเข้าบิณฑ์” ที่จะถวายข้าวให้พระพุทธรูปในการทำพิธีกรรม
จึงเป็นการพูดถึงการขอสิ่งศักดิ์สิทธิ์หรือผีสางเทวดาช่วยเหลือและการตอบแทนหรือแก้บนโดยการถวายสิ่งที่เป็นของศักดิ์สิทธิ์หรือเหมาะสมตามความเชื่อ สุภาษิตนี้เป็นสุภาษิตโบราณที่แทบไม่ค่อยได้ยินคนพูดแล้ว ปัจจุบันมักใช้เป็น “บนบานสารกล่าว” แทน
ตัวอย่างการใช้สุภาษิต
- ถ้าวัน ๆ เธอยังเอาแต่บนข้าวผี ตีข้าวพระ รอให้สิ่งศักดิ์สิทธิ์ช่วยเหลือเพียงอย่างเดียว โดยที่เธอไม่ลงมือทำอะไรสักอย่าง ก็คงไม่มีทางประสบความสำเร็จขึ้นมาได้หรอก (การขอสิ่งศักดิ์สิทธิ์ช่วยเหลือแต่ไม่ลงมือทำตามเองจะไม่ประสบความสำเร็จ)
- พอเจอปัญหาทางการงาน เขาก็รีบไปบนข้าวผี ตีข้าวพระ หวังให้โชคดี แต่ลืมที่จะปรับปรุงทักษะการทำงานของตัวเองให้ดีขึ้น (การขอสิ่งศักดิ์สิทธิ์ช่วยเหลือโดยที่ไม่พยายามพัฒนาตัวเอง)
- มานิดเคยสัญญาว่าจะบนข้าวผี ตีข้าวพระ หากผ่านการสอบได้ แต่หลังจากสอบผ่านไปแล้ว เขาก็แก้บนด้วยการถวายของแก่ที่ที่เขาบนไว้ และยังช่วยบริจาคให้เด็กยากไร้อีกด้วย (การขอพรแล้วตอบแทนตามที่สัญญา)
- แค่ขอให้ชีวิตดีขึ้นโดยไม่ทำอะไรเลย มันคงไม่ได้ผลหรอก ต้องบนข้าวผี ตีข้าวพระ แล้วลงมือทำเพื่อให้สิ่งที่หวังเป็นจริง (หมายถึงการขอพรและลงมือทำพร้อมกันเพื่อให้บรรลุเป้าหมาย)
- ถ้าวิชิตยังทำตัวเหมือนบนข้าวผี ตีข้าวพระ รอให้ทุกอย่างเป็นไปตามโชคชะตา ไม่พยายามลงมือแก้ไขอะไรเลย ก็ไม่มีทางได้ผลลัพธ์ที่ดีื(หมายถึงการหวังโชคลาภโดยไม่ลงมือทำอะไร)