สำนวนไทยหมวดหมู่ ถ. ถอนหงอก
ถอนหงอก หมายถึง
สำนวน “ถอนหงอก” หมายถึง การหักหน้าผู้ที่มีอายุมากกว่า หรือผู้ที่ควรได้รับความเคารพ ด้วยการชี้ความผิด พูดโต้แย้ง หรือลบล้างความน่าเชื่อถือของเขาต่อหน้าผู้อื่น คำว่า “หงอก” ในที่นี้หมายถึง ผมหงอก ซึ่งเป็นสัญลักษณ์ของ วัยวุฒิหรือความอาวุโส การ “ถอนหงอก” จึงเปรียบได้กับการ ลดคุณค่า หรือทำลายศักดิ์ศรีของผู้ใหญ่ โดยเฉพาะเมื่อผู้ใหญ่นั้นแสดงความรู้ผิด ๆ แล้วถูกผู้น้อยชี้ให้เห็นอย่างชัดเจนต่อหน้าคนอื่น กล่าวคือ “การพูดว่าผู้ใหญ่ เพราะผู้ใหญ่ทำให้หมดความนับถือยำเกรง, ไม่นับถือความเป็นผู้ใหญ่, การพูดว่าให้เสียผู้ใหญ่” นั่นเอง
ที่มาของสำนวน
มาจากการเปรียบเทียบกับ “ผมหงอก” ซึ่งเป็นสัญลักษณ์ของความแก่ ความอาวุโส และความน่าเคารพในสังคมไทย โดยทั่วไป ผู้ที่มีผมหงอกมักเป็นผู้ใหญ่ที่ได้รับความเคารพในฐานะคนมีวัยวุฒิและประสบการณ์
คำว่า “ถอนหงอก” จึงเปรียบกับการกระทำที่ลดคุณค่า หรือทำลายความน่าเชื่อถือของผู้ใหญ่ เช่น การหักหน้า ชี้ผิด หรือตอบโต้ความเห็นของผู้ที่อาวุโสกว่าอย่างชัดเจนและไม่ไว้หน้า โดยเฉพาะในที่สาธารณะหรือในวงสนทนา
ในเชิงวัฒนธรรม สำนวนนี้ยังสะท้อนแนวคิดเรื่องความสัมพันธ์ระหว่างผู้น้อยกับผู้ใหญ่ ว่าควรให้เกียรติ แต่ถ้าผู้ใหญ่นั้นพูดผิดหรือทำผิด แล้วถูก “ถอนหงอก” ก็จะเป็นการทำให้เสียหน้า เสียศักดิ์ศรีอย่างแรงในบริบทไทย
ตัวอย่างการใช้สำนวน
- ในที่ประชุม ผอ. พูดตัวเลขสถิติผิด นักวิเคราะห์รุ่นใหม่จึงเปิดข้อมูลจริงบนจอทันทีโดยไม่ได้เกรงใจ ทำให้คนทั้งห้องเงียบกริบ เหมือนเขาถอนหงอกกันต่อหน้า (เป็นการหักหน้าผู้ใหญ่ด้วยข้อมูลจริง ทำให้เสียหน้าในที่สาธารณะ)
- อาจารย์แสดงความคิดเห็นทางประวัติศาสตร์ผิดอย่างชัดเจน นักเรียนคนหนึ่งจึงยกมือเสริมด้วยแหล่งอ้างอิงที่ตรงกันข้าม “หนูไม่ได้ตั้งใจจะถอนหงอกอาจารย์นะคะ แต่อยากอธิบายเพิ่มเติมจากเอกสารที่อ่านมา” (แสดงความเคารพแต่ก็กลายเป็นการหักหน้าผู้ใหญ่โดยไม่ตั้งใจ)
- ลุงในกลุ่มไลน์ครอบครัวแชร์ข่าวปลอมเรื่องสุขภาพ หลานชายส่งลิงก์จากสำนักข่าวมาหักล้างทันที คนในกลุ่มพากันหัวเราะ บางคนบอกว่า “โดนถอนหงอกแล้วล่ะ” (ผู้น้อยชี้ให้เห็นว่าผู้ใหญ่พูดผิดอย่างชัดเจน)
- ในงานเสวนา รุ่นพี่ที่เคยทำงานมานานพูดข้อมูลคลาดเคลื่อน เด็กรุ่นใหม่ที่เป็นวิทยากรกลับใช้โอกาสนั้นอธิบายแย้งกลางเวทีแบบไม่ไว้หน้า (การโต้แย้งผู้ใหญ่ต่อสาธารณะ ทำให้เสียความน่าเชื่อถือ)
- หัวหน้าแผนกยืนยันว่าระบบใหม่จะช่วยประหยัดเวลา แต่โปรแกรมเมอร์กลับแสดงตัวอย่างให้ดูว่าใช้เวลานานขึ้นกว่าเดิม จนทุกคนหันมามองหัวหน้าแบบเงียบ ๆ (การแสดงความจริงที่ขัดกับคำพูดของผู้ใหญ่จนกลายเป็นการถอนหงอกโดยปริยาย)