สำนวนหมวดหมู่ ข. ข้านอกเจ้าบ่าวนอกนาย
ข้านอกเจ้าบ่าวนอกนาย หมายถึง
สำนวน “ข้านอกเจ้าบ่าวนอกนาย” หมายถึง คนที่กระทำหรือประพฤตินอกเหนือจากคำสั่ง หรือไม่ปฏิบัติตามแบบอย่าง ขนบธรรมเนียม หรือธรรมเนียมปฏิบัติที่ถือปฏิบัติกันมา สะท้อนถึงการละเลยระเบียบที่ควรยึดถือในสังคม หรือการทำตัวไม่อยู่ในกรอบของกฎเกณฑ์ที่เหมาะสม กล่าวคือ “ผู้ที่กระทำหรือประพฤตินอกเหนือคำสั่งหรือแบบอย่างขนบธรรมเนียมที่ถือปฏิบัติกันมา” นั่นเอง
ที่มาของสำนวนนี้
มาจากการเปรียบเทียบในระบบสังคมดั้งเดิมของไทยที่มีลำดับชั้นชัดเจน โดยเฉพาะในยุคที่ข้าทาส บ่าว และนาย มีความสัมพันธ์ตามลำดับอำนาจและหน้าที่ ข้าหรือบ่าวต้องปฏิบัติตามคำสั่งและกฎเกณฑ์ของนายผู้ปกครอง
คำว่า “ข้านอกเจ้า” และ “บ่าวนอกนาย” หมายถึง คนที่ไม่ปฏิบัติตามคำสั่งของผู้ที่ควรเคารพหรือดูแล หรือไม่อยู่ในกรอบของธรรมเนียมปฏิบัติที่สังคมยอมรับ เช่น ข้าทาสที่แยกตัวไปทำสิ่งอื่นนอกเหนือจากที่เจ้านายกำหนด หรือบ่าวที่ไม่ทำหน้าที่ตามความเหมาะสม
สำนวนนี้สะท้อนให้เห็นถึงผลกระทบของการกระทำที่ละเมิดขนบธรรมเนียมและกฎเกณฑ์ของสังคม ซึ่งอาจทำให้เกิดความวุ่นวายหรือความแตกแยกในระบบที่เคยมีความเป็นระเบียบเรียบร้อย
ตัวอย่างการใช้สำนวนนี้
- ในการจัดงานบุญของหมู่บ้าน มีสมาชิกบางคนไม่ทำตามมติของกลุ่ม แต่กลับทำตามใจตนเองจนเกิดความวุ่นวาย ผู้ใหญ่บ้านจึงตำหนิว่า “พวกนี้ทำตัวเหมือนข้านอกเจ้าบ่าวนอกนาย ไม่สนใจระเบียบของหมู่บ้าน” (แสดงถึงการไม่ปฏิบัติตามขนบธรรมเนียมที่ตกลงกันไว้)
- พนักงานบางคนในบริษัทไม่ทำตามนโยบายที่หัวหน้ากำหนด เช่น มาสายหรือไม่ส่งงานตามกำหนดเวลา หัวหน้าจึงกล่าวว่า “ถ้าทำตัวเหมือนบ่าวนอกนายแบบนี้ คงอยู่ในองค์กรไปนานไม่ได้” (ตำหนิพฤติกรรมที่ไม่ปฏิบัติตามกฎขององค์กร)
- เด็กนักเรียนกลุ่มหนึ่งไม่เชื่อฟังคำสั่งครู ออกนอกแถวและก่อความวุ่นวายในโรงเรียน ครูจึงกล่าวว่า “เด็กพวกนี้เหมือนข้านอกเจ้าบ่าวนอกนาย ไม่ยอมทำตามกฎระเบียบของโรงเรียน” (เตือนถึงผลเสียจากการไม่ปฏิบัติตามกฎ)
- ในราชสำนักยุคโบราณ มีข้าราชการบางคนที่ละเมิดคำสั่งของเจ้านายและกระทำการโดยพลการ ทำให้เกิดปัญหาขัดแย้งในราชการ ผู้ใหญ่ในสำนักจึงกล่าวว่า “พฤติกรรมแบบนี้คือข้านอกเจ้าบ่าวนอกนาย สร้างแต่ความเสียหาย” (เตือนถึงการไม่เชื่อฟังและละเมิดระเบียบ)
- ลูกจ้างในร้านอาหารบางคนไม่ทำงานตามที่นายจ้างมอบหมาย แต่กลับใช้เวลาไปทำเรื่องส่วนตัว เจ้าของร้านจึงบอกว่า “ทำตัวเหมือนบ่าวนอกนายแบบนี้ คงต้องหาคนที่มีวินัยมาทำงานแทน” (กล่าวถึงพฤติกรรมที่ไม่อยู่ในความรับผิดชอบ)
สำนวน, สุภาษิต, คำพังเพย ที่คล้ายกัน
- ข้านอกเจ้าข้าวนอกหม้อ หมายถึง: จำนวนคนซึ่งมีจำนวนมาก ย่อมกระทำหรือประพฤตินอกออกไปจากคำสั่งหรือแบบอย่างขนบธรรมเนียมที่ถือปฏิบัติกันมามากเช่นกัน
รู้จักสำนวน, สุภาษิต, อื่น ๆ ได้ที่ goodproverb.com
อ้างอิงความหมายจาก Longdo Dict