สุภาษิตไทยหมวดหมู่ น. น้ำร้อนปลาเป็น น้ำเย็นปลาตาย
น้ำร้อนปลาเป็น น้ำเย็นปลาตาย หมายถึง
สุภาษิต “น้ำร้อนปลาเป็น น้ำเย็นปลาตาย” หมายถึง สิ่งที่ดูภายนอกว่ารุนแรง ตรงไปตรงมา หรือไม่น่ารื่นรมย์ เช่น คำพูดที่ฟังดูดุหรือร้อนแรง อาจมีเจตนาดีและไม่เป็นพิษภัย
ในทางกลับกัน สิ่งที่ดูเยือกเย็น สุภาพ หรือดูไร้พิษสงภายนอก เช่น คำพูดหวานหู กลับอาจแฝงไว้ด้วยอันตรายหรือเจตนาไม่ดี
เปรียบได้กับปลาที่อยู่ในน้ำร้อนกลางแดด ซึ่งแม้ดูร้อนแรงแต่ปลากลับว่ายหนีได้ทันและไม่ถูกจับง่าย แต่ปลาที่อยู่ในน้ำเย็น ใต้แพผักบุ้งหรือร่มเงา กลับมักเป็นเหยื่อง่าย ถูกจับได้ง่ายแม้จะดูปลอดภัย กล่าวคือ “คำพูดที่ไพเราะอ่อนหวาน ซึ่งถูกใจผู้ฟัง แต่อาจเป็นโทษเป็นภัยได้ และคำพูดที่ตรงไปตรงมาแบบขวานผ่าซาก อาจไม่ถูกใจผู้ฟัง แต่ไม่เป็นพิษเป็นภัย” นั่นเอง
ที่มาของสุภาษิต
สุภาษิตนี้เป็นการเปรียบเปรยจากวิถีชีวิตของคนไทยสมัยก่อนที่อาศัยอยู่ริมน้ำ ซึ่งคุ้นเคยกับพฤติกรรมของปลาอย่างใกล้ชิด
แม้จะฟังดูเหมือนพูดถึงอุณหภูมิของน้ำ แต่แท้จริงแล้ว ปลามักมีสัญชาตญาณหลบภัยโดยว่ายไปอยู่ใต้ร่มเงา เช่น ใต้ท่าน้ำ ใต้แพผักบุ้ง หรือใต้พืชน้ำที่ลอยอยู่ เพราะเกรงนกนักล่าที่อาจโฉบลงมาจิกกินจากด้านบน ซึ่งจุดที่ปลาเหล่านี้หลบอยู่นั้น “น้ำจะเย็น” เพราะมีร่มเงา และเป็นแหล่งรวมของปลาเป็นจำนวนมาก ทำให้สามารถจับได้ง่าย โดยเฉพาะบริเวณใต้แพผักบุ้งข้างท่าน้ำ ซึ่งคนโบราณนิยมปลูกไว้จิ้มน้ำพริกและใช้เป็นแหล่งล่อปลา
ในทางตรงกันข้าม ปลาที่ว่ายอยู่ในบริเวณกลางแม่น้ำหรือตากแดดตรง ๆ ซึ่ง “น้ำร้อน” กว้างขวางและโล่งแจ้งนั้น กลับว่ายน้ำหนีได้เร็วและยากต่อการจับ จึงถือว่า “เป็น” หรือปลอดภัย
ด้วยภาพเปรียบเปรยนี้ คนโบราณจึงบัญญัติสุภาษิตว่า “น้ำร้อนปลาเป็น น้ำเย็นปลาตาย” เพื่อเตือนใจให้รู้เท่าทันว่า สิ่งที่ดูสุภาพ เยือกเย็น หรือดูไร้พิษภัย อาจแฝงอันตรายไว้อย่างแนบเนียน ในขณะที่สิ่งที่ดูรุนแรง ดุดัน หรือร้อนแรงภายนอก อาจกลับเป็นสิ่งที่จริงใจและปลอดภัยกว่า
ตัวอย่างการใช้สุภาษิต
- แม่ชอบพูดดุลูกเสียงดัง แต่สุดท้ายก็ทำทุกอย่างเพื่อลูกทั้งนั้น คนฟังอาจคิดว่าแม่ใจร้าย แต่จริง ๆ แล้ว “น้ำร้อนปลาเป็น น้ำเย็นปลาตาย” คำพูดแรงแต่เจตนาดี (เปรียบถึงคำพูดแรงที่เกิดจากความหวังดี)
- เขาเตือนเพื่อนด้วยน้ำเสียงจริงจังเรื่องการใช้เงินจนเพื่อนโกรธ แต่สุดท้ายก็พิสูจน์ได้ว่าเขาเตือนเพราะหวังดีจริง ๆ แบบนี้แหละ “น้ำร้อนปลาเป็น น้ำเย็นปลาตาย” (เปรียบถึงคนที่พูดแรงแต่ช่วยไว้ได้ทัน)
- ผู้จัดการคนเก่าพูดตรงจนพนักงานเกรงใจ แต่ก็ไม่มีใครเดือดร้อนอะไร ต่างจากผู้จัดการใหม่ที่พูดดีตลอดแต่ชอบแทงข้างหลัง เห็นแล้วเข้าใจคำว่า “น้ำร้อนปลาเป็น น้ำเย็นปลาตาย” ขึ้นมาทันที (เปรียบถึงการมองให้ลึกกว่าท่าทีภายนอก)
- ครูบางคนพูดจาแข็ง ๆ แต่ตั้งใจสอนเด็กอย่างเต็มที่ ต่างจากครูที่พูดหวานแต่ไม่ใส่ใจนักเรียนเลย แบบนี้ก็ “น้ำร้อนปลาเป็น น้ำเย็นปลาตาย” ชัด ๆ (เปรียบถึงความแตกต่างระหว่างคำพูดกับการกระทำ)
- เพื่อนที่พูดแรงแต่คอยช่วยเสมอ ดีกว่าเพื่อนที่ชมเราแต่ลับหลังใส่ร้าย นี่แหละที่เขาว่า “น้ำร้อนปลาเป็น น้ำเย็นปลาตาย” (เปรียบถึงการเลือกคบคนด้วยใจ ไม่ใช่แค่คำพูด)