คำพังเพยไทย
หมวดหมู่ ก.
- กระเบื้องจะเฟื่องฟูลอย น้ำเต้าน้อยจะถอยจม หมายถึง: การที่คนไม่ดีหรือไม่มีความสามารถได้รับความสำเร็จหรือการยกย่อง ในขณะที่คนดีหรือมีความสามารถถูกลืมเลือนหรือไม่ได้รับการสนับสนุน
- กลับเนื้อกลับตัว หมายถึง: การปรับปรุงตัวใหม่ เลิกทำสิ่งที่ไม่ดีหรือสิ่งผิด แล้วเริ่มต้นทำในสิ่งที่ถูกต้องและเหมาะสมกว่าเดิม
- ก่อร่างสร้างตัว หมายถึง: การเริ่มต้นสร้างฐานะหรือชีวิตด้วยความพยายาม ตั้งตัวได้ด้วยตนเองจนประสบความสำเร็จในชีวิตหรือหน้าที่การงาน
- กำปั้นทุบดิน หมายถึง: การพูดแบบกว้าง ๆ อาจจะตรงประเด็นหรือไม่ตรง เป็นการตอบที่ไม่ใช่คำตอบที่ผิด แต่เป็นการตอบที่ไม่ได้ประโยชน์แก่ผู้ฟัง
- กำแพงมีหูประตูมีตา / กำแพงมีหู ประตูมีช่อง หมายถึง: การที่จะพูดหรือทำอะไร ให้ระมัดระวัง แม้จะเป็นความลับเพียงไรก็อาจมีคนล่วงรู้ได้ กล่าวอีกนัยความลับไม่มีในโลก
- กินที่ลับไขที่แจ้ง หมายถึง: คนที่ทำสิ่งไม่ดีลับหลังผู้อื่น แต่แสดงออกให้ดูดีในที่สาธารณะ หรือทำสิ่งที่ไม่เหมาะสมโดยไม่ให้ใครรู้ แล้วค่อยนำผลลัพธ์หรือผลประโยชน์ที่ได้มาประกาศให้คนอื่นรับรู้
- กินน้ำไม่เผื่อแล้ง หมายถึง: การใช้ทรัพยากรอย่างฟุ่มเฟือยโดยไม่คำนึงถึงอนาคต หรือการทำสิ่งต่าง ๆ โดยไม่วางแผนรับมือกับความเปลี่ยนแปลงที่จะเกิดขึ้น
- กินน้ำเห็นปลิง หมายถึง: รู้สึกตะขิดตะขวงใจในสิ่งของที่มีมลทิน เหมือนเวลาจะกินน้ำแล้วเห็นปลิงอยู่ในน้ำทำให้กินไม่ลง
- กินน้ำตาต่างข้าว หมายถึง: การที่คนต้องเผชิญกับความทุกข์อย่างมากถึงขั้นที่ไม่สามารถกินข้าวหรืออาหารได้ กลับกินแต่น้ำตาที่ไหลด้วยความโศกเศร้า
- กินเหมือนหมู อยู่เหมือนหมา หมายถึง: มีความเป็นอยู่อย่างสกปรก เละเทะ ไม่มีความเป็นระเบียบเรียบร้อย
- กินอยู่กับปาก อยากอยู่กับท้อง หมายถึง: รู้เห็นเหตุการณ์หรือความลับที่เกิดขึ้นแต่ไม่ยอมพูด
- เกี่ยวแฝกมุงป่า หมายถึง: การพยายามทำสิ่งที่ไม่มีทางสำเร็จหรือเกินกำลังของตนเอง เป็นการกระทำที่ไม่มีประโยชน์ เพราะเปรียบเสมือนการใช้หญ้าแฝกเล็กๆ ซึ่งไม่เพียงพอที่จะมุงป่ากว้างใหญ่ได้
- แกว่งเท้าหาเสี้ยน หมายถึง: การที่คนทำสิ่งที่ก่อให้เกิดปัญหาหรือความเดือดร้อนให้กับตนเอง ทั้ง ๆ ที่รู้ว่าการกระทำนั้นมีความเสี่ยงหรืออันตรายอยู่ เปรียบเหมือนการแกว่งเท้าไปในที่ที่มีเสี้ยน ซึ่งอาจทำให้เสี้ยนไม้ทิ่มแทงเข้าไปในเท้าได้
- ไก่อ่อนสอนขัน หมายถึง: ผู้มีประสบการณ์น้อยยังไม่รู้ทันเล่ห์เหลี่ยมของคน หรือคนที่พยายามไปสอนหรือชี้แนะผู้อื่นที่มีประสบการณ์หรือความรู้มากกว่า
- ใกล้เกลือกินด่าง หมายถึง: ผู้ที่อยู่ใกล้สิ่งที่ดีมีคุณค่า แต่มองไม่เห็นคุณค่านั้น กลับไปหลงชื่นชมกับสิ่งที่ไร้ค่าด้อยราคา หรือมองข้ามของดีที่อยู่ใกล้ตัวซึ่งจะเป็นประโยชน์แก่ตน แต่กลับไปแสวงหาสิ่งอื่นที่ด้อยกว่า
หมวดหมู่ ข.
- ขนทรายเข้าวัด หมายถึง: การทำประโยชน์เพื่อส่วนรวม โดยเปรียบเปรยถึงการช่วยขนทรายทีละเล็กละน้อยเข้าวัด
- ขายหน้าวันละห้าเบี้ย หมายถึง: การต้องอับอายขายหน้าอยู่ทุกวัน หรือเป็นประจำ กล่าวคือ ต้องเสียเกียรติยศ เสียศักดิ์ศรี ถูกหัวเราะเยาะอยู่ทุกวี่ทุกวัน
- ขี้ไม่ทันออกอย่าร้องหาหมา หมายถึง: การกระทำสิ่งใดที่ยังไม่เห็นผลหรือยังไม่ประสบความสำเร็จ อย่าเพิ่งคุยโวโอ้อวดหรือประกาศออกไป
- ขี้แพ้ชวนตี หมายถึง: คนที่แพ้แล้วไม่ยอมรับว่าแพ้ ชวนหาเรื่องเอาชนะด้วยกำลังต่อ แพ้ตามกติกาแล้วยังไม่ยอมรับว่าแพ้จะเอาชนะให้ได้ เป็นพวกแพ้แล้วพาล
- ขุดด้วยปากถากด้วยตา หมายถึง: ตำหนิหรือเหน็บแนมด้วยคำพูดและสายตา
- เขียว ๆ อย่าเฉลียวว่าเป็นพระอินทร์ หมายถึง: การอย่าเชื่ออะไรง่าย ๆ อย่างไม่มีเหตุผล เห็นอะไรก็อย่าเพิ่งด่วนสรุป
- เข้าตามตรอก ออกตามประตู หมายถึง: การปฏิบัติตามขนบธรรมเนียมประเพณีที่เหมาะสม โดยเฉพาะในเรื่องการสู่ขอหรือการแต่งงาน ซึ่งเป็นกระบวนการที่ต้องทำอย่างถูกต้องตามธรรมเนียม
- เข้าเมืองตาหลิ่ว ต้องหลิ่วตาตาม หมายถึง: การประพฤติตัวเหมาะสมกับกาลเทศะ, ปรับตัวให้เข้ากับสถานที่ คน และสิ่งแวดล้อมที่ตัวเองอาศัยอยู่
หมวดหมู่ ค.
- คบสองหนองแหลก ความหมาย: การคบคนสองฝ่ายที่เป็นศัตรูกันอาจทำให้ตนเองเดือดร้อนได้
- คนเดียวหัวหาย สองคนเพื่อนตาย ความหมาย: การทำงานคนเดียวอาจล้มเหลวได้ง่าย แต่หากทำงานร่วมกันเป็นทีมก็พร้อมจะเผชิญปัญหาร่วมกัน
- คนผิดเสียหน้า คนบ้าเสียจริต ความหมาย: คนทั่วไปเมื่อทำผิดจะรู้สึกอับอาย แต่คนที่ไม่มีสติสัมปชัญญะจะไม่รู้สึกผิดชอบชั่วดี
- คนในอยากออก คนนอกอยากเข้า ความหมาย: คนมักไม่พอใจกับสิ่งที่ตนมีอยู่ มักอยากได้ในสิ่งที่ตนไม่มี
- คลุมถุงชน ความหมาย: การแต่งงานโดยที่คู่บ่าวสาวไม่เคยรู้จักกันมาก่อน เป็นการจัดการของผู้ใหญ่
- คลุกคลีตีโมง ความหมาย: การสนิทสนมคุ้นเคยกันมาก จนสามารถพูดคุยหรือทำอะไรกันได้อย่างสนิทใจ
- เคาะกะลาให้หมาดีใจ ความหมาย: การกระทำหรือคำพูดที่หลอกล่อให้ผู้อื่นดีใจหรือหลงเชื่อ ทั้งที่ความจริงแล้วไม่ได้มีประโยชน์หรือคุณค่าอะไร
หมวดหมุ่ จ.
- ใจดีสู้เสือ ความหมาย: ตั้งสติสู้กับสถานการณ์ที่ยากลำบากอย่างกล้าหาญ
- จับปูใส่กระด้ง ความหมาย: ควบคุมหรือจัดการกับสิ่งที่ยากต่อการควบคุม
- จมูกมด ความหมาย: คนที่รู้เรื่องเล็กๆ น้อยๆ ได้ไว หรือมีสัญชาตญาณดี
หมวดหมู่ ช.
- ชั่วช่างชี ดีช่างสงฆ์ ความหมาย: ปล่อยให้เป็นเรื่องของคนอื่น จะดีหรือชั่วก็เป็นเรื่องของเขา
- ชั่วเจ็ดทีดีเจ็ดหน ความหมาย: คนเรามีขึ้นมีลง เปลี่ยนแปลงไปตามช่วงเวลา ทั้งดีและร้ายสลับกัน
หมวดหมู่ ด.
- ดักลอบหมั่นกู้ เจ้าชู้หมั่นเกี้ยว ความหมาย: หากต้องการประสบความสำเร็จในสิ่งใด ควรหมั่นทำบ่อย ๆ เช่นเดียวกับการเกี้ยวพาราสีที่ต้องพยายามมากถึงจะได้ผล
- ได้หน้าลืมหลัง หมายถึง: การใช้เงินหรือทำอะไรโดยลืมคิดถึงอนาคต ใช้สิ่งที่มีอยู่ในปัจจุบันจนหมดโดยไม่คิดถึงภายหลัง
- ดีชั่วอยู่ที่ตัวทำ สูงต่ำอยู่ที่ทำตัว หมายถึง: ใครทำอย่างไรไว้ ก็จะได้อย่างนั้น ผลทุกอย่างย่อมมาจากเหตุเสมอ ทำดีก็ได้ดี ทำชั่วก็ได้ชั่ว
หมวดหมู่ ต.
- ตักน้ำรดหัวตอ ความหมาย: ทำสิ่งที่เปล่าประโยชน์ ไม่มีความหวังว่าจะได้ผล
- ตักบาตรอย่าถามพระ ความหมาย: ทำบุญหรือให้ความช่วยเหลือโดยไม่ต้องถามมาก
- ตามใจปากมากหนี้ ความหมาย: ใช้จ่ายตามความต้องการมากเกินไปจนเป็นหนี้
- ตามใจปากลำบากท้อง ความหมาย: กินตามความอยากโดยไม่ระวัง ทำให้เกิดปัญหาสุขภาพ
หมวดหมู่ ฤ
- ฤาษีเลี้ยงลิง ความหมาย: ผู้ที่เลี้ยงเด็กซุกซน หรือปกครองคนหมู่มากที่ไม่อยู่ในระเบียบวินัย ซึ่งจะทำให้เกิดความเดือดร้อน
หมวดหมู่ ท.
- ทำนาล่าเป็นข้าควาย มีเมียสายเป็นข้าลูก ความหมาย: เลือกทางผิดทั้งเรื่องการทำงานและการใช้ชีวิตครอบครัว ทำให้ต้องเป็นทุกข์และเหนื่อยล้า
- ทำนาบนหลังคน ความหมาย: หาผลประโยชน์โดยเอาเปรียบผู้อื่น
- ทำบุญเอาหน้า ความหมาย: ทำบุญหรือทำความดีเพื่อให้ผู้อื่นชื่นชม แต่ไม่ได้มาจากใจจริง
- ทำคุณบูชาโทษ ความหมาย: ทำดีแล้วไม่ได้รับผลดี กลับถูกตำหนิหรือได้รับโทษแทน
- ทูตลิ้นทอง ความหมาย: ผู้ที่มีวาจาอ่อนหวานและโน้มน้าวใจคนได้ดี
- ทางเตียนเวียนลงนรก ทางรกวกขึ้นสวรรค์ ความหมาย: ทางที่ง่ายอาจพาไปสู่สิ่งไม่ดี ส่วนทางที่ยากอาจนำไปสู่สิ่งดี
หมวดหมู่ น.
- นอนหลับไม่รู้ นอนคู้ไม่เห็น ความหมาย: ไม่รู้เรื่องราวหรือเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นเลย
- นายว่าขี้ข้าพลอย ความหมาย: ทำตามผู้บังคับบัญชาโดยไม่คิดพิจารณา
- น้ำขึ้นให้รีบตัก ความหมาย: เมื่อโอกาสมาถึงควรรีบคว้าไว้
- น้ำท่วมทุ่ง ผักบุ้งโหรงเหรง ความหมาย: พูดมากแต่เนื้อหาสาระน้อย
- น้ำลดตอผุด ความหมาย: เมื่อสถานการณ์คลี่คลาย ความลับหรือความจริงก็ถูกเปิดเผย
- น้ำตาลใกล้มด ใครจะอดได้ ความหมาย: คนที่อยู่ใกล้สิ่งที่เย้ายวนใจมักจะอดใจไม่ไหว
- น้ำสั่งฟ้า ปลาสั่งฝน ความหมาย: ปรากฏการณ์ที่ธรรมชาติมีการเปลี่ยนแปลงตามกัน
- น้ำถึงไหน ปลาถึงนั่น ความหมาย: ทำตามความสามารถหรือโอกาสที่ได้รับ
- เนื้อไม่ได้กิน หนังไม่ได้รองนั่ง เอากระดูกมาแขวนคอ ความหมาย: ไม่ได้ผลประโยชน์ใด ๆ แต่ต้องรับภาระหรือความเดือดร้อน
หมวดหมู่ บ.
- บอกหนังสือสังฆราช ความหมาย: สอนหรืออธิบายสิ่งที่ผู้อื่นรู้ดีกว่าตนเองอยู่แล้ว
- บวชก่อนเบียด ความหมาย: บวชก่อนที่จะใช้ชีวิตแต่งงานหรือเข้าสู่ชีวิตครอบครัว
- บุ่มบ่ามทำการ จะพาเสียการใหญ่: หมายถึง การทำอะไรอย่างรีบร้อนหรือไม่พิจารณาให้รอบคอบจะนำไปสู่ความล้มเหลว
หมวดหมู่ ป.
- ปลาหมอตายเพราะปาก ความหมาย: คนที่พูดมากจนเกิดปัญหาหรือทำให้ตนเองเดือดร้อน
- ปลูกเรือนผิด คิดจนเรือนทลาย ความหมาย: ตัดสินใจผิดหรือทำสิ่งใดผิดพลาด จนทำให้เกิดความเสียหายอย่างใหญ่หลวง
- ไปวัดไปวาได้ ความหมาย: พอดูดีหรือพอใช้ได้ สามารถเข้าสังคมได้
- ไปตายเอาดาบหน้า ความหมาย: ไปเผชิญปัญหาหรือแก้ปัญหาเฉพาะหน้าในอนาคตโดยไม่รู้แนวทางล่วงหน้า
- ปล่อยเสือเข้าป่า ปล่อยปลาลงน้ำ ความหมาย: ปล่อยคนหรือสิ่งที่เคยสร้างปัญหาให้หลุดไปโดยที่ยังไม่แก้ไข
- เป็นคนอย่าให้เขาสนสะพาย ความหมาย: อย่าทำตัวให้ใครมาดูถูกหรือเอาเปรียบ ต้องรักษาศักดิ์ศรีและเกียรติของตนเอง
- ปากเป็นเอก เลขเป็นโท หนังสือเป็นตรี ชั่วดีเป็นตรา หมายถึง การพูดมีความสำคัญเป็นอันดับแรก การคำนวณหรือคณิตศาสตร์มีความสำคัญรองลงมา หนังสือและการอ่านเรียนรู้ตามมาเป็นอันดับสาม ส่วนความประพฤติชั่วดีจะเป็นสิ่งที่คนจดจำและเป็นตราประทับในตัวบุคคล.
หมวดหมู่ ผ.
- ผัวหาบ เมียคอน ความหมาย: สามีภรรยาต่างช่วยกันทำงานแบ่งเบาภาระซึ่งกันและกัน
- ผักต้มขนมยำ ความหมาย: เรื่องที่หลากหลาย หรือหลายอย่างรวมกันจนสับสน
- ผีถึงป่าช้า ความหมาย: คนที่ถึงคราวต้องเจอกับสิ่งที่หลีกเลี่ยงไม่ได้
- ผีไม่มีศาล ความหมาย: คนที่ไม่มีหลักแหล่งแน่นอน ไม่มีที่พึ่งพา
- ผู้ดีแปดสาแหรก ความหมาย: คนที่สืบสายตระกูลมาจากตระกูลผู้ดี มีความภาคภูมิใจในชาติตระกูล
หมวดหมู่ ฝ.
- ฝนตกก็แช่ง ฝนแล้งก็ด่า ความหมาย: คนที่ไม่พอใจอะไรง่าย ๆ ต่อให้เกิดสิ่งใดก็ไม่สามารถทำให้พอใจได้
หมวดหมู่ พ.
- พ่อพวงมาลัย ความหมาย: ชายเจ้าชู้ที่มีหญิงหลายคน และมักประพฤติไปในทางเจ้าชู้
- พระยาเทครัว ความหมาย: ชายที่เข้าหาหรือมีความสัมพันธ์กับผู้หญิงหลายคนในครอบครัวเดียวกัน
หมวดหมูา ม.
- มะกอกสามตะกร้าปาไม่ถูก ความหมาย: คนที่พูดจาเยิ่นเย้อหรือพูดมาก แต่ไม่มีสาระสำคัญ
- มากขี้ควาย หลายขี้ช้าง ความหมาย: เรื่องราวหรือปัญหาที่ใหญ่โตเกินความจำเป็น
- มั่งมีในใจ แล่นใบบนบก ความหมาย: คนที่ฝันเฟื่องหรือคิดสิ่งที่เป็นไปไม่ได้
- ไม่ได้เบี้ยเอาข้าว ความหมาย: เมื่อไม่สามารถได้สิ่งที่ต้องการ ก็เลือกเอาสิ่งที่มีค่ารองลงมาแทน
- ไม่เอาถ่าน ความหมาย: คนที่ขาดความรับผิดชอบหรือทำตัวไม่ดี ไม่มีความตั้งใจ
หมวดหมู่ ย.
- ยกตนข่มท่าน ความหมาย: ยกย่องตนเองหรือทำให้ตนเองดูดีกว่าผู้อื่น
- ยกหาตัวเอง ความหมาย: กล่าวถึงตนเองในทางที่ดีหรือยกย่องตนเอง
- ยุให้รำตำให้รั่ว หมายถึง: ยุให้แตกกัน, ยุให้ผิดใจกัน
หมวดหมู่ ร.
- รักพี่เสียดายน้อง ความหมาย: ลังเลใจเมื่อเลือกสิ่งใดสิ่งหนึ่งเพราะทั้งสองอย่างมีความสำคัญหรือดีพอ ๆ กัน
- รักดีหามจั่ว รักชั่วหามเสา ความหมาย: คนที่ทำดีจะได้รับผลดี แต่คนที่ทำชั่วจะได้รับผลตามการกระทำของตนเอง
- รำไม่ดีโทษปี่โทษกลอง ความหมาย: ทำอะไรไม่สำเร็จแล้วโทษสิ่งอื่นหรือคนอื่น แทนที่จะโทษตนเอง
- รู้หลบเป็นปีก รู้หลีกเป็นหาง: สอนให้รู้จักหลบหลีกหรือหาวิธีป้องกันตนเองจากอันตราย
หมวดหมู่ ล.
- ลงเรือแป๊ะ ตามใจแป๊ะ ความหมาย: เมื่อเข้าร่วมกับใครในการทำสิ่งใด ต้องยอมรับการนำของเขาและทำตาม
- เล่นเอาเถิดเจ้าล่อ ความหมาย: ทำอะไรโดยคอยหลบหลีกไปมา หรือพยายามหลบเลี่ยงไม่ทำจริงจัง
- เล่นกับหมา หมาเลียปาก ความหมาย: คบหรือทำตัวสนิทสนมกับคนที่มีพฤติกรรมไม่ดี อาจถูกมองไม่ดีหรือถูกล่วงเกิน
- เลือกที่รักมักที่ชัง ความหมาย: ปฏิบัติต่อคนไม่เท่าเทียมกัน มักทำดีเฉพาะกับคนที่ชอบ และทำไม่ดีกับคนที่ไม่ชอบ
- เลือกนักมักได้แร่ ความหมาย: เลือกมากจนพลาดสิ่งดีไป สุดท้ายกลับได้สิ่งที่ไม่ดี
หมวดหมู่ ศ.
- ศิษย์คิดล้างครู ความหมาย: ลูกศิษย์ที่คิดทรยศหรือหักหลังครูบาอาจารย์ที่เคยสอนมา
- ศิษย์นอกครู ความหมาย: ลูกศิษย์ที่ไม่ทำตามคำสอนของครูบาอาจารย์ หรือละทิ้งวิชาที่ได้เรียนมา
หมวดหมู่ ส.
- สวยแต่รูป จูบไม่หอม ความหมาย: คนที่มีหน้าตาหรือรูปลักษณ์ภายนอกสวยงาม แต่จิตใจหรือกิริยาไม่ดี
- สามเพลงตกม้าตาย ความหมาย: พ่ายแพ้อย่างรวดเร็ว ใช้เวลาเพียงไม่นานก็แพ้หรือจบลง
- สีซอให้ควายฟัง ความหมาย: สอนหรือพูดสิ่งที่ดีให้กับคนที่ไม่สนใจหรือไม่มีความสามารถที่จะเข้าใจ
- เสียน้อยเสียยาก เสียมากเสียง่าย: หมายถึง เมื่อไม่ยอมเสียสิ่งเล็กๆ น้อยๆ ตอนแรก แต่ภายหลังกลับต้องเสียสิ่งที่มากกว่าหลายเท่า
หมวดหมู่ ห.
- หนุ่มทั้งแท่งมากินแตงเถาตาย ความหมาย: ชายหนุ่มที่ไปหลงรักหรือแต่งงานกับหญิงที่ไม่สดใสหรือหมดเสน่ห์แล้ว
- หมาบ้าพาลกระแซง ความหมาย: คนที่มีนิสัยดุร้ายและก้าวร้าว โวยวายโดยไม่มีเหตุผล
- หมายมั่นปั้นมือ ความหมาย: ตั้งใจทำสิ่งใดอย่างแน่วแน่และเต็มที่
- หวานลิ้นกินตาย ความหมาย: คำพูดที่หวานหู แต่แฝงด้วยอันตรายหรือเจตนาร้าย
- หมูเขาจะหาม อย่าเอาคานเข้าไปสอด ความหมาย: อย่าเข้าไปยุ่งเกี่ยวหรือขัดขวางสิ่งที่คนอื่นกำลังทำดีอยู่
หมวดหมู่ อ.
- อยู่บ้านท่านอย่านิ่งดูดาย ปั้นวัวปั้นควายให้ลูกท่านเล่น ความหมาย: เมื่อไปอาศัยหรืออยู่ในสถานที่ของคนอื่น ควรแสดงน้ำใจและช่วยงานที่ทำได้ ไม่ควรอยู่เฉย ๆ
- อย่าแหย่เสือหลับ หมายถึง: เป็นคำพังเพยที่เตือนให้ระมัดระวังในการกระทำเมื่อเจ้าของอำนาจหรือสิ่งที่แข็งแกร่งอยู่ในสภาพอ่อนแอ ไม่ควรยุแหย่หรือแตะต้อง
- อย่าไว้ใจทาง อย่าวางใจคน จะจนใจเอง หมายถึง: ไม่ควรไว้วางใจใครมากจนเกินไป เพราะจะทำให้เราเดือดร้อนในภายหลังได้